گرفتن بچه از بهزیستی: صفر تا صد مراحل و مدارک لازم

مسیری پر از عشق و امید برای پیوستن یک کودک به آغوش خانواده، نیازمند آگاهی کامل از فرآیند فرزندخواندگی از طریق سازمان بهزیستی است. این فرآیند شامل مراحل قانونی و اداری متعددی می شود که با آماده سازی دقیق مدارک و گذر از پله های مختلف، به تحقق رویای دیرینه فرزنددار شدن می انجامد. این راهنما، تمامی جزئیات لازم را برای برداشتن گام هایی مطمئن در این مسیر روشن می کند.

فرزندخواندگی نه تنها فرصتی برای تجربه پدر و مادر شدن است، بلکه در وهله اول، به معنای گشودن آغوش خانواده به روی کودکی است که نیازمند عشق، امنیت و حمایت است. بسیاری از خانواده ها، پس از سال ها تلاش برای داشتن فرزند، یا صرفاً با قلبی سرشار از محبت، تصمیم به طی کردن این مسیر ارزشمند می گیرند. اما گاه، پیچیدگی های اداری و حقوقی، می تواند آن ها را سردرگم و دلسرد کند. این مقاله با هدف روشن ساختن هر گام از این فرآیند، از لحظه تصمیم گیری تا در آغوش کشیدن فرزند، تدوین شده است. در ادامه، خوانندگان به یک نقشه راه کامل دست خواهند یافت که تمامی مراحل، شرایط، مدارک لازم، نکات قانونی و پاسخ به ابهامات رایج را با جزئیات کامل و لحنی همدلانه پوشش می دهد تا متقاضیان با آمادگی و آگاهی بیشتری وارد این مسیر مقدس شوند.

آشنایی با فرزندخواندگی و چارچوب قانونی آن در ایران

مفهوم فرزندخواندگی، فراتر از یک واژه حقوقی، در تار و پود فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران ریشه دوانده است. این نهاد، راهی برای تحقق مسئولیت پذیری جمعی در قبال کودکانی است که به دلایل گوناگون از سرپرستی والدین طبیعی خود محروم مانده اند.

فرزندخواندگی چیست؟ تعریفی جامع

فرزندخواندگی را می توان یک رابطه حقوقی و اجتماعی پایدار تعریف کرد که بر اساس آن، فرد یا زوجی (پدرخوانده و مادرخوانده) با حکم مراجع قانونی، مسئولیت سرپرستی، تربیت و حمایت از کودکی (فرزندخوانده) را بر عهده می گیرند که به دلایل مختلف قادر به زندگی تحت سرپرستی والدین واقعی خود نیست. این رابطه، به منظور تأمین بهترین منافع کودک و ایجاد محیطی امن و سرشار از عشق برای رشد و شکوفایی او شکل می گیرد. در این فرآیند، فرزندخوانده از تمامی حقوق و تکالیف یک فرزند طبیعی در قبال والدین خود برخوردار می شود و والدین خوانده نیز موظف به انجام کلیه وظایف و مسئولیت های والدین طبیعی هستند. این تعهدات شامل حمایت های مالی، عاطفی، تربیتی، تحصیلی و درمانی می شود که باید تا رسیدن فرزند به استقلال کامل ادامه یابد.

تفاوت میان فرزندخواندگی با مفاهیم دیگری چون حضانت یا امین موقت حائز اهمیت است. در حالی که حضانت ممکن است به صورت موقت و محدود به تربیت و نگهداری از کودک باشد و امین موقت نیز وظیفه ای مشابه را برای مدت مشخصی بر عهده می گیرد، فرزندخواندگی یک سرپرستی دائم و مادام العمر را شامل می شود که تمامی ابعاد زندگی کودک و خانواده را در بر می گیرد و رابطه ای پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی را در بُعد قانونی و عاطفی برقرار می سازد.

مبانی قانونی فرزندخواندگی در ایران

موضوع فرزندخواندگی در ایران بر پایه قوانین مشخصی استوار است که اصلی ترین آن، «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست» مصوب سال ۱۳۹۲ است. این قانون با رویکردی حمایتی، حقوق و منافع کودکان را در اولویت قرار می دهد و چهارچوب های دقیق برای فرآیند فرزندخواندگی را تعیین می کند. هدف از تدوین این قانون، نه تنها واگذاری کودکان به خانواده های جایگزین، بلکه نظارت مستمر بر وضعیت آن ها برای تضمین آینده ای روشن و پایدار است.

این قانون، شرایط متقاضیان، مراحل اداری و قضایی، و همچنین حقوق و تکالیف متقابل فرزندخوانده و خانواده سرپرست را به تفصیل بیان می کند. یکی از جنبه های مهم این قانون، توجه به مسائل شرعی و فقهی در زمینه محرمیت فرزندخوانده است که راهکارهایی را برای ایجاد محرمیت شرعی بین فرزند و والدین خوانده پیش بینی کرده است. این راهکارها معمولاً شامل مباحثی چون رضاع (شیر دادن) یا ازدواج موقت می شود که متقاضیان می توانند با مشاوره دینی و شرعی، متناسب با شرایط خود، از آن ها بهره مند شوند. تازه ترین تغییرات و به روزرسانی های این قانون نیز همواره توسط سازمان بهزیستی و قوه قضائیه اطلاع رسانی می شود تا فرآیند بهینه و عادلانه انجام گیرد.

شرایط متقاضیان فرزندخواندگی: چه کسانی واجد صلاحیت هستند؟

انتخاب خانواده مناسب برای یک کودک، مستلزم بررسی دقیق شرایط متقاضیان است. سازمان بهزیستی و مراجع قضایی، با وسواس تمام، صلاحیت متقاضیان را از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار می دهند تا از فراهم شدن بهترین محیط برای رشد کودک اطمینان حاصل کنند. این شرایط بر اساس ماده ۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست تعیین شده است.

گروه های اصلی متقاضی و اولویت بندی آن ها

قانون، سه گروه اصلی را به عنوان متقاضیان واجد شرایط برای سرپرستی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست معرفی کرده و برای آن ها اولویت بندی قائل شده است:

1. زوجین فاقد فرزند: این گروه در اولویت نخست قرار دارند. شرایط اختصاصی آن ها شامل موارد زیر است:
   • گذشت حداقل پنج سال از تاریخ عقد نکاح، مگر اینکه با گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان و تأیید پزشکی قانونی، عدم امکان فرزندآوری آن ها به اثبات رسیده باشد. در این صورت، شرط پنج سال از بین می رود.
   • حداقل سن ۳۰ سال تمام برای یکی از زوجین.

   چنین زوجینی معمولاً با انگیزه ای قوی و آرزوی دیرینه داشتن فرزند، وارد این مسیر می شوند و از حمایت قانونی بیشتری برخوردار هستند.

2. زوجین دارای فرزند: خانواده هایی که قبلاً فرزند دارند نیز می توانند متقاضی سرپرستی شوند، اما در اولویت بعدی نسبت به زوجین فاقد فرزند قرار می گیرند. شرط سنی حداقل ۳۰ سال تمام برای یکی از زوجین برای آن ها نیز لازم است.
3. زنان مجرد: زنانی که حداقل ۳۰ سال تمام سن دارند، می توانند به تنهایی سرپرستی یک دختربچه را بر عهده بگیرند. این گروه در اولویت بعد از زوجین قرار می گیرد و تنها امکان سرپرستی فرزند دختر را دارند.

علاوه بر این، در برخی موارد خاص، اولویت ها و استثنائاتی وجود دارد. به عنوان مثال، متقاضیانی که از بستگان نزدیک کودک هستند (مانند عمه، خاله، دایی یا عمو)، ممکن است از اولویت ویژه ای برخوردار شوند. همچنین، پذیرش کودکان با سنین بالاتر، یا کودکانی که دارای معلولیت یا بیماری خاص هستند، می تواند فرآیند فرزندخواندگی را برای متقاضیان تسریع کند، زیرا تقاضا برای این گروه از کودکان کمتر است و سازمان بهزیستی به دنبال تأمین هر چه سریع تر نیازهای آنان است.

شرایط عمومی و الزامی برای تمامی متقاضیان

فارغ از گروهی که متقاضیان در آن قرار می گیرند، رعایت یک سری شرایط عمومی و الزامی برای همگی آن ها ضروری است. این شرایط با هدف تضمین سلامت جسمی، روانی، اخلاقی و مالی خانواده جدید برای کودک وضع شده اند:

• تابعیت جمهوری اسلامی ایران و اقامت: متقاضیان باید تابعیت ایران را داشته باشند. برای ایرانیان مقیم خارج از کشور، فرآیند از طریق دفاتر نمایندگی ایران در کشور محل اقامت آغاز می شود.
• اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: متقاضیان باید به یکی از ادیان رسمی شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پایبند باشند.
• صلاحیت اخلاقی و خانوادگی: متقاضیان باید از نظر اخلاقی و خانوادگی شایستگی لازم را برای ایجاد یک محیط امن، سالم و مثبت برای رشد کودک داشته باشند. ارزیابی این مورد توسط مددکاران اجتماعی بهزیستی انجام می شود.
• سلامت جسمی و روانی: عدم ابتلا به بیماری های واگیر، صعب العلاج یا اختلالات روانی حاد که مانع از ایفای وظایف سرپرستی شود، از شروط اصلی است. گواهی سلامت جسم و روان از پزشکی قانونی در این زمینه الزامی است.
• عدم سوءپیشینه کیفری مؤثر: متقاضیان نباید سابقه محکومیت کیفری مؤثر داشته باشند. گواهی عدم سوءپیشینه از دفاتر پیشخوان دولت دریافت می شود.
• عدم اعتیاد: عدم اعتیاد به هرگونه مواد مخدر، الکل یا سایر روانگردان ها الزامی است و از طریق آزمایشات پزشکی قانونی احراز می شود.
• توانایی مالی کافی: متقاضیان باید توانایی مالی لازم برای تأمین کلیه هزینه های زندگی، تحصیل، درمان و سایر نیازهای کودک را دارا باشند. این توانایی مالی با ارائه مدارک شغلی و بانکی مورد بررسی قرار می گیرد.
• اهلیت قانونی: متقاضیان باید از نظر قانونی بالغ و عاقل باشند و هیچ گونه حجر یا محدودیت قانونی برای آن ها وجود نداشته باشد.
• انجام واجبات دینی و ترک محرمات: این شرط به معنای پایبندی به اصول اخلاقی و دینی جامعه است.
• توافق مشترک زوجین: در صورتی که درخواست توسط زوجین ارائه می شود، هر دو نفر باید نسبت به سرپرستی کودک توافق کامل و رضایت قلبی داشته باشند.

این شرایط با دقت بالا مورد ارزیابی قرار می گیرند تا آینده ای پایدار و توأم با آرامش برای کودکان تضمین شود. متقاضیان باید در نظر داشته باشند که هدف اصلی بهزیستی، صیانت از حقوق کودک است و هرگونه سهل انگاری در بررسی ها، می تواند به این کودکان آسیب برساند.

موارد سلب صلاحیت یا عدم پذیرش درخواست

در طول فرآیند فرزندخواندگی، مواردی وجود دارد که می تواند منجر به سلب صلاحیت متقاضیان یا عدم پذیرش درخواست آن ها شود. بهزیستی و دادگاه در این زمینه سخت گیرانه عمل می کنند تا از هرگونه آسیب به کودک جلوگیری به عمل آید:

• عدم احراز هر یک از شرایط عمومی یا اختصاصی ذکر شده.
• عدم تأیید در جلسات مشاوره روانشناسی و مددکاری که برای ارزیابی آمادگی روانی و خانوادگی متقاضیان برگزار می شود.
• سابقه فسخ فرزندخواندگی قبلی، که نشان دهنده عدم موفقیت در مسئولیت پذیری سرپرستی است.
• وجود تناقض در اطلاعات ارائه شده یا پنهان کاری که می تواند به اعتماد مراجع ذی ربط لطمه وارد کند.

سازمان بهزیستی همواره تأکید دارد که سخت گیری در این مراحل، به منظور حفظ سلامت روحی و جسمی کودک است. تجربه نشان داده است که فسخ فرزندخواندگی، یکی از آسیب بارترین اتفاقات برای کودکان است و بهزیستی تمام تلاش خود را می کند تا با بررسی های دقیق، از تکرار چنین رویدادهایی جلوگیری کند.

«سخت ترین تجربه برای کودکان فسخ فرزندخواندگی است. برخی خانواده ها که به هر علتی با احساس پیش می آیند و بعد تاب شنیدن حرف اطرافیان را ندارند یا دلشان را می زند، بزرگ ترین لطمه را به کودک وارد می کنند.»

مدارک لازم برای تشکیل پرونده فرزندخواندگی

آماده سازی مدارک، اولین گام عملی و یکی از مهم ترین مراحل در فرآیند فرزندخواندگی است. متقاضیان باید با دقت و وسواس تمام، لیست مدارک مورد نیاز را تهیه و آماده کنند. این کار نه تنها به تسریع فرآیند کمک می کند، بلکه نشان دهنده جدیت و آمادگی خانواده برای پذیرش مسئولیت سرپرستی است.

لیست جامع مدارک اصلی (چک لیست گام به گام)

برای تشکیل پرونده فرزندخواندگی، متقاضیان باید مدارک زیر را به صورت کامل و خوانا آماده کنند. توجه به جزئیات در تهیه این مدارک، اهمیت بالایی دارد:

1. تصویر تمامی صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان: شامل صفحه اول، صفحه ازدواج (در صورت وجود)، و صفحات توضیحات.
2. تصویر کارت ملی متقاضیان: کارت ملی هر دو متقاضی (پشت و رو) با وضوح بالا.
3. تصویر کارت پایان خدمت یا معافیت: برای آقایان متقاضی.
4. تصویر سند ازدواج: برای زوجین متقاضی.
5. تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان: ارائه مدارک تحصیلی (از ابتدایی تا بالاترین مقطع) به منظور ارزیابی سطح فرهنگی خانواده.
6. تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه: برای اثبات وضعیت سکونت و اطمینان از داشتن یک سرپناه ثابت.
7. اصل یا تصویر گواهی اشتغال به کار و تعیین میزان تقریبی درآمد: شامل حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب، گواهی از اتحادیه یا هر مدرکی که نشان دهنده توانایی مالی متقاضیان باشد.
8. تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی: مانند تأمین اجتماعی، خدمات درمانی، یا بیمه های خصوصی.
9. اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن: این گواهی برای زوجین فاقد فرزندی که کمتر از پنج سال از ازدواجشان گذشته و می خواهند از اولویت اول برخوردار شوند، لازم است. همچنین، این زوجین باید متعاقباً از پزشکی قانونی نیز گواهی مربوطه را دریافت کنند.

نکات مهم در آماده سازی و ارائه مدارک

علاوه بر تهیه دقیق لیست مدارک، توجه به چند نکته می تواند فرآیند را برای متقاضیان تسهیل کند:

• کیفیت و خوانایی: تمامی تصاویر و اسکن ها باید از کیفیت بالا و کاملاً خوانا باشند تا در مراحل بررسی، مشکلی ایجاد نشود.
• برابر اصل کردن: پس از ثبت نام اولیه در سامانه و بررسی های اولیه توسط بهزیستی، از متقاضیان خواسته می شود تا مدارک خود را در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل کنند. این مرحله برای تأیید اعتبار و صحت مدارک ضروری است.
• آماده سازی قبلی: بهتر است متقاضیان، پیش از شروع فرآیند و ثبت نام در سامانه، تمامی مدارک را آماده و مرتب کنند. این کار به جلوگیری از تأخیر و سردرگمی در مراحل بعدی کمک شایانی می کند.
• حفظ نسخه های پشتیبان: نگهداری از نسخه های کپی یا اسکن شده تمامی مدارک ارائه شده، برای مراجعات آتی و پیگیری پرونده بسیار مفید خواهد بود.

با رعایت این نکات، متقاضیان می توانند با اطمینان خاطر بیشتری وارد مراحل بعدی فرزندخواندگی شوند. سازمان بهزیستی همواره بر شفافیت و دقت در ارائه مدارک تأکید دارد تا پرونده ها با سرعت و صحت بیشتری مورد بررسی قرار گیرند.

صفر تا صد مراحل قانونی و اداری فرزندخواندگی در بهزیستی

فرآیند گرفتن بچه از بهزیستی، مسیری مرحله به مرحله است که هر گام آن با هدف تأمین بهترین شرایط برای کودک و اطمینان از صلاحیت خانواده متقاضی برداشته می شود. این مسیر از ثبت نام الکترونیکی آغاز و با صدور حکم سرپرستی دائم به اوج خود می رسد.

مرحله اول: ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی

اولین گام برای متقاضیان، ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی به نشانی adoption.behzisti.net است. در این سامانه، متقاضیان باید یک حساب کاربری ایجاد کرده و سپس با دقت اطلاعات شخصی و خانوادگی خود را وارد نمایند. پس از آن، نوبت به بارگذاری (آپلود) مدارک اولیه می رسد که پیش تر به تفصیل درباره آن ها صحبت شد. تکمیل فرم های الکترونیکی و اطمینان از صحت اطلاعات وارد شده، بسیار حائز اهمیت است. پس از اتمام این مرحله، متقاضی یک کد رهگیری دریافت می کند که برای پیگیری وضعیت پرونده در آینده ضروری خواهد بود.

مرحله دوم: دعوت به مصاحبه اولیه و بازدید مددکاری منزل

پس از بررسی اولیه اطلاعات در سامانه، در صورت تأیید، متقاضیان از طریق پیامک یا تماس تلفنی برای یک مصاحبه اولیه دعوت می شوند. این مصاحبه با هدف بررسی انگیزه ها، انتظارات، و آگاهی آن ها از فرآیند فرزندخواندگی انجام می گیرد. به موازات این مرحله یا پس از آن، هماهنگی برای بازدید مددکاری از منزل متقاضی صورت می گیرد. هدف از این بازدید، ارزیابی محیط زندگی خانواده، تناسب آن با نیازهای کودک، و بررسی کلی شرایط فیزیکی و اجتماعی محل زندگی است تا اطمینان حاصل شود کودک در یک فضای امن و مناسب رشد خواهد کرد.

مرحله سوم: معرفی به مراکز مشاوره فرزندخواندگی

یکی از ارکان مهم فرآیند فرزندخواندگی، آمادگی روحی و روانی والدین است. به همین منظور، متقاضیان به مراکز مشاوره فرزندخواندگی معرفی می شوند تا جلسات مشاوره ای روانشناسی را پشت سر بگذارند. این جلسات ممکن است به صورت فردی یا گروهی برگزار شود و هدف آن، آماده سازی والدین برای چالش ها و شادی های فرزندپروری از طریق فرزندخواندگی، و همچنین بررسی سازگاری آن ها با یکدیگر و با کودک آینده است.

مرحله چهارم: انجام آزمایشات و استعلام های ضروری

در این مرحله، متقاضیان برای انجام آزمایشات و اخذ استعلام های لازم معرفی می شوند. این موارد شامل موارد زیر است:

• معرفی به پزشکی قانونی: برای انجام آزمایشات سلامت جسم و روان و عدم اعتیاد. این بخش از تأیید صلاحیت، بسیار حیاتی است.
• معرفی به دفاتر پیشخوان دولت: برای دریافت گواهی عدم سوء سابقه کیفری.
• استعلام از نهادهای ذیربط: شامل استعلامات مالی و سایر موارد مورد نیاز برای تکمیل پرونده.

مرحله پنجم: بررسی نهایی پرونده در کمیته فرزندپذیری استان

پس از جمع آوری تمامی گزارش ها (مددکاری، روانشناسی، پزشکی، و استعلامات)، پرونده متقاضیان در کمیته فرزندپذیری استان مورد بررسی نهایی قرار می گیرد. اعضای این کمیته شامل حقوقدانان، مددکاران، روانشناسان و سایر متخصصان هستند که با متقاضیان مصاحبه می کنند و بر اساس تمامی شواهد و گزارش ها، تصمیم اولیه در مورد صلاحیت آن ها برای سرپرستی کودک را اتخاذ می نمایند.

مرحله ششم: معرفی کودک و ملاقات های اولیه

در صورت تأیید صلاحیت، نام متقاضیان در لیست انتظار واگذاری کودک قرار می گیرد. سازمان بهزیستی با توجه به اولویت ها و مشخصات مورد نظر (مانند سن و جنسیت، هرچند امکان انتخاب محدود است)، کودکی واجد شرایط را به خانواده متقاضی معرفی می کند. ممکن است در صورت عدم تعامل مناسب با کودک اول، تا سه کودک نیز به خانواده پیشنهاد شود. پس از معرفی، دیدارهای اولیه و آشنایی بین متقاضیان و کودک آغاز می شود. در این مرحله، در صورت نیاز، متقاضیان به مشاور دینی نیز معرفی می شوند تا در مورد راهکارهای شرعی محرمیت (مانند رضاع یا ازدواج موقت) مشاوره بگیرند.

مرحله هفتم: ارسال پرونده به دادگاه و صدور قرار سرپرستی آزمایشی

پس از طی مراحل بهزیستی و ایجاد رابطه عاطفی بین کودک و خانواده، پرونده به دادگستری ارسال می شود. متقاضیان باید دادخواست سرپرستی خود را در سامانه ثنای قوه قضائیه ثبت کرده و در جلسات دادگاه شرکت کنند. دادگاه با در نظر گرفتن تمامی گزارش ها و مصلحت کودک، قرار سرپرستی آزمایشی (معمولاً شش ماهه) را صادر می کند. یکی از شرایط مهمی که در این مرحله مطرح می شود، ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان است که دادگاه ممکن است متقاضی را ملزم به تملیک بخشی از اموال خود به نام کودک نماید. این شرط با هدف تضمین آینده مالی کودک وضع شده است، به خصوص که فرزندخوانده از والدین سرپرست ارث نمی برد. البته تبصره هایی نیز وجود دارد که در صورت تشخیص دادگاه مبنی بر مصلحت کودک، این شرط می تواند ساقط شود.

مرحله هشتم: تحویل کودک و نظارت بهزیستی

با صدور قرار سرپرستی آزمایشی، کودک به طور رسمی به خانواده متقاضی تحویل داده می شود. این لحظه، نقطه عطفی در زندگی خانواده و کودک است. سازمان بهزیستی تا پایان ۱۸ سالگی کودک، نظارت مستمر خود را بر وضعیت او و خانواده ادامه می دهد. این نظارت به صورت بازدیدهای دوره ای مددکاران اجتماعی و ارائه گزارش های منظم به مراجع قضایی صورت می گیرد تا از رشد سالم و پایدار کودک در محیط جدید اطمینان حاصل شود.

مرحله نهم: تبدیل قرار آزمایشی به حکم دائم سرپرستی

پس از اتمام موفقیت آمیز دوره شش ماهه سرپرستی آزمایشی و تأیید بهزیستی مبنی بر مناسب بودن شرایط، خانواده و بهزیستی پیگیری های لازم را برای تبدیل قرار آزمایشی به حکم دائم سرپرستی آغاز می کنند. دادگاه با بررسی نهایی گزارش های بهزیستی و با در نظر گرفتن مصلحت کودک، حکم قطعی سرپرستی را صادر می کند. با صدور این حکم، رابطه حقوقی بین فرزندخوانده و خانواده سرپرست، مانند رابطه فرزند طبیعی و والدین خود، تثبیت می شود.

مرحله دهم: اخذ مدارک شناسایی و تضمینات تکمیلی برای کودک

پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، مهم ترین گام برای تثبیت هویت کودک، اخذ شناسنامه جدید برای او با درج نام پدرخوانده و مادرخوانده است. این شناسنامه، هویت جدید و کامل کودک را در خانواده سرپرست تأیید می کند. علاوه بر این، متقاضیان باید تعهدات مالی و بیمه ای (مانند بیمه عمر و سایر پوشش های بیمه ای) را به نفع کودک انجام دهند تا آینده مالی و درمانی او به بهترین شکل تضمین شود. این اقدامات پایانی، نشانه ای از مسئولیت پذیری کامل خانواده سرپرست در قبال فرزندخوانده و تعهد آن ها به فراهم آوردن بهترین شرایط برای زندگی اوست.

پاسخ به ابهامات و سوالات متداول در زمینه فرزندخواندگی

در مسیر فرزندخواندگی، دغدغه ها و سوالات بسیاری ذهن متقاضیان را به خود مشغول می سازد. شفاف سازی این ابهامات، به خانواده ها کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه و آمادگی کامل، این راه پر از عشق را طی کنند.

مدت زمان کل فرآیند فرزندخواندگی چقدر است؟

یکی از پرسش های رایج، در مورد مدت زمان فرآیند فرزندخواندگی است. این زمان می تواند بسیار متغیر باشد و به عوامل متعددی بستگی دارد. در حالت ایده آل و در صورت وجود کودک واجد شرایط واگذاری، فرآیند زیر شش ماه قابل انجام است. با این حال، واقعیت نشان می دهد که برای برخی خانواده ها، این انتظار بسیار طولانی تر می شود. برای مثال، تقاضا برای نوزادان دختر بسیار زیاد است و این در حالی است که تعداد نوزادان دختر واجد شرایط واگذاری کمتر است، به همین دلیل، انتظار برای این گروه از کودکان می تواند تا چندین سال به طول بینجامد.

در مقابل، خانواده هایی که تمایل به پذیرش کودکان با سن بالاتر (مثلاً بالای شش سال) یا کودکانی که دارای معلولیت یا بیماری خاص هستند را دارند، ممکن است با زمان انتظار کمتری مواجه شوند. دلایل این تفاوت در زمان انتظار، به ماهیت فرآیند واگذاری کودکان در بهزیستی باز می گردد که اولویت را به تأمین نیازهای کودکان نیازمندتر می دهد.

آیا امکان انتخاب جنسیت یا سن خاصی از کودک وجود دارد؟

متقاضیان اغلب تمایل دارند فرزندخوانده ای با جنسیت یا رده سنی خاص داشته باشند. همانطور که گفته شد، تقاضا برای نوزاد دختر به شدت بالا است و این باعث می شود که صف انتظار برای این گروه از کودکان بسیار طولانی شود. سازمان بهزیستی، در وهله اول، به دنبال یافتن خانواده ای مناسب برای کودکی است که نیاز به سرپرستی دارد، نه صرفاً تأمین خواسته متقاضیان. بنابراین، امکان انتخاب دقیق جنسیت یا سن خاصی از کودک وجود ندارد.

با این حال، بهزیستی همواره تلاش می کند تا تطابق مناسبی بین نیازهای کودک و توانایی ها و انتظارات خانواده برقرار کند. اولویت برای پذیرش کودکانی با سن بالاتر (به ویژه پسران) یا دارای نیازهای ویژه، می تواند فرآیند را تسریع کند. فرهنگ سازی در جامعه برای پذیرش این گروه از کودکان، نقش مهمی در کاهش زمان انتظار و فراهم آوردن فرصت های بیشتر برای آن ها ایفا می کند.

بحث محرمیت فرزندخوانده چگونه است؟

مسئله محرمیت فرزندخوانده، به ویژه برای دختران، یکی از دغدغه های شرعی و فرهنگی خانواده ها در ایران است. قانون و مراجع دینی، راهکارهایی را برای ایجاد محرمیت شرعی بین فرزندخوانده و والدین سرپرست پیش بینی کرده اند. این راهکارها عموماً شامل موارد زیر می شود:

• رضاع (شیر دادن): در صورتی که مادرخوانده بتواند کودک را (در صورت رعایت شرایط سنی و تعداد دفعات) شیر دهد، محرمیت از طریق رضاع حاصل می شود.
• ازدواج موقت: در برخی موارد و با نظر مراجع تقلید، می توان راهکارهای دیگری نظیر ازدواج موقت پدرخوانده با مادر واقعی یا مادربزرگ پدری کودک (در صورت وجود و رضایت) را در نظر گرفت تا محرمیت ایجاد شود.

در هر صورت، مشاوره های دینی و شرعی با فقها یا نمایندگان مراجع تقلید، می تواند راهنمایی های لازم را برای خانواده ها فراهم کند تا بتوانند متناسب با شرایط خود و آموزه های دینی، محرمیت لازم را ایجاد نمایند.

آیا در فرآیند فرزندخواندگی پارتی بازی یا نفوذ مطرح است؟

نگرانی از وجود پارتی بازی یا نفوذ در فرآیندهای اداری، همواره یکی از دغدغه های افکار عمومی است. سازمان بهزیستی همواره تأکید دارد که با راه اندازی «سامانه ملی فرزندخواندگی»، تلاش بر شفافیت حداکثری در این فرآیند است. این سامانه به رصد و ارزیابی دقیق روند فرزندخواندگی در تمامی استان ها کمک می کند و درصد خطا را به حداقل می رساند.

مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی در این باره بیان داشته است که: «درصد خطا صفر نبوده است اما با این سامانه به صفر میل می کند.» او همچنین اشاره می کند که تفاوت در سرعت فرآیند برای خانواده ها، اغلب ناشی از تفاوت در شرایط هر پرونده و انتخاب نوع کودک (سن، جنسیت، وضعیت سلامت) است. به عنوان مثال، خانواده ای که نوزاد دختر می خواهد، ممکن است سال ها در انتظار بماند، در حالی که خانواده ای که سرپرستی پسری شش ساله یا کودکی با معلولیت را می پذیرد، زودتر به نتیجه می رسد. بهزیستی همواره آماده دریافت شکایات و بررسی موارد احتمالی از طریق سامانه دیدبان (با شماره تماس ۱۴۸۲) است.

دلایل تأخیر در واگذاری فرزند از بهزیستی چیست؟

گاهی اوقات با وجود اینکه تعداد زیادی کودک در مراکز بهزیستی حضور دارند، اما فرآیند واگذاری فرزند با تأخیر مواجه می شود. دلایل این تأخیر را می توان در چند نکته اصلی خلاصه کرد:

• بهزیستی متولی تأمین کودک نیست: سازمان بهزیستی نقش واگذارکننده کودک را بر عهده دارد، نه تأمین کننده. برای واگذاری یک کودک، ابتدا باید بی سرپرست یا بدسرپرست بودن او از نظر قضایی تأیید شود. این پروسه حقوقی زمان بر است.
• ضرورت احراز دقیق صلاحیت خانواده: کودکان، امانت هایی گرانبها هستند که باید به بهترین و مناسب ترین خانواده سپرده شوند. بررسی صلاحیت های اخلاقی، مالی، روانی و فرهنگی خانواده های متقاضی، نیاز به زمان و دقت بالایی دارد.
• عدم تطابق عرضه و تقاضا: همانطور که قبلاً اشاره شد، تقاضا برای نوزادان سالم و به ویژه دختر، بسیار بالا است، در حالی که تعداد این کودکان واجد شرایط واگذاری، کمتر است. در مقابل، کودکان با سن بالاتر یا دارای نیازهای ویژه، اغلب با متقاضی کمتری روبرو هستند.

این عوامل در مجموع باعث طولانی شدن صف انتظار و تأخیر در فرآیند واگذاری برای برخی متقاضیان می شود.

نقش فرهنگ سازی در پذیرش کودکان با شرایط خاص یا سن بالاتر

یکی از چالش های مهم در زمینه فرزندخواندگی، عدم تمایل برخی خانواده ها به پذیرش کودکان با سن بالاتر یا دارای نیازهای خاص است. فرهنگ سازی در این زمینه، امری حیاتی و بلندمدت است. رسانه ها، به ویژه با تولید فیلم ها و سریال های تأثیرگذار، می توانند نقش مهمی در تغییر نگرش جامعه ایفا کنند. سریال هایی مانند «بچه مهندس» هرچند با انتقاداتی همراه بود، اما در ایجاد علاقه و آگاهی نسبت به فرزندخواندگی در بین اقشاری از جامعه مؤثر بودند.

همچنین، بسیاری از متخصصان بر این باورند که پنهان کاری واقعیت فرزندخواندگی از کودک، می تواند آسیب های روانی عمیقی در پی داشته باشد. باید به تدریج این فرهنگ در جامعه نهادینه شود که کودکان از ابتدا با حقیقت سرپرستی خود آشنا شوند تا با این موضوع به شکل سالم تری کنار بیایند و در آینده دچار ضربه های روحی نشوند.

آمار و اطلاعات کلی از فرزندخواندگی در ایران

آمارها نشان می دهد که در سال های اخیر، روند فرزندخواندگی در ایران، هرچند کند، اما در حال رشد است. در شش ماهه نخست سال ۱۳۹۹، ۵۳۹ فرزند بهزیستی در سراسر کشور به فرزندخواندگی رفته اند که از این تعداد، ۲۸ کودک دارای معلولیت بودند. استان تهران با ۱۵۵ مورد، بیشترین آمار فرزندخواندگی را داشته است.

از نظر ترکیب جنسیتی کودکان در بهزیستی، تقریباً ۵۰ درصد دختر و ۵۰ درصد پسر هستند. اما ۹۹ درصد متقاضیان در وهله اول، نوزاد دختر می خواهند که این عدم تعادل در تقاضا و عرضه، باعث می شود کودکان با سن بالاتر، به ویژه پسران، مدت زمان بیشتری در مراکز نگهداری بهزیستی بمانند. حدود ۸۰ درصد فرزندخواندگی ها در رده سنی ۰ تا ۳ سال صورت می گیرد و کودکان بالای ۳ سال، متقاضیان بسیار کمتری دارند.

پارامتر	وضعیت کنونی / آمار
تعداد فرزندخواندگی (نیمه اول 99)	539 فرزند در سراسر کشور
تعداد فرزندخواندگی کودکان با معلولیت (نیمه اول 99)	28 فرزند
استان با بیشترین آمار فرزندخواندگی (نیمه اول 99)	تهران (155 فرزند)
درصد متقاضیان نوزاد دختر	حدود 99% (در درخواست اولیه)
درصد فرزندخواندگی در رده سنی 0-3 سال	حدود 80%
نسبت تقریبی دختر و پسر در مراکز بهزیستی	50% دختر / 50% پسر

این آمارها نشان دهنده نیاز به توجه بیشتر به کودکان با سن بالاتر و همچنین تلاش برای فرهنگ سازی در جامعه است تا تمامی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، شانس یافتن یک خانواده مهربان را داشته باشند.

نتیجه گیری

مسیر گرفتن بچه از بهزیستی، فرآیندی عمیق، مسئولیت پذیرانه و سرشار از عشق است که برای بسیاری از خانواده ها به آرزوی دیرینه داشتن فرزند جامه عمل می پوشاند. این راهنما تلاش کرد تا صفر تا صد مراحل و مدارک لازم را برای ورود به این مسیر روشن کند و به دغدغه های اصلی متقاضیان پاسخ دهد.

از ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی و ارائه دقیق مدارک، تا طی کردن مراحل مشاوره، آزمایشات، بازدیدهای مددکاری و سرانجام دریافت قرار سرپرستی آزمایشی و سپس حکم دائم، هر گام نیازمند صبر، آگاهی و همدلی است. سازمان بهزیستی و مراجع قضایی با دقت فراوان، تمامی مراحل را زیر نظر دارند تا از بهترین منافع کودک صیانت شود و او به آغوش خانواده ای شایسته و مهربان سپرده شود. با وجود چالش هایی چون طولانی بودن صف انتظار برای برخی کودکان یا نیاز به فرهنگ سازی بیشتر در پذیرش کودکان با شرایط خاص، این فرآیند فرصتی بی نظیر برای تجربه عشقی بی پایان و تغییر سرنوشت یک کودک است.

امید است که این اطلاعات جامع، تمامی خانواده هایی را که تصمیم به گشودن آغوش خود به روی یک کودک را دارند، در برداشتن گام هایی استوار و آگاهانه یاری رساند تا در نهایت، شاهد پیوند مقدس میان یک کودک و یک خانواده باشیم؛ پیوندی که هم برای کودک و هم برای خانواده، معنای تازه ای از زندگی، امید و سعادت به ارمغان می آورد. این مسیر، سفری به سوی آینده ای روشن تر برای فرزندخوانده و والدینی است که با عشق، منتظر او هستند.