فرق مقاله علمی ترویجی با علمی پژوهشی

تفاوت اصلی مقاله علمی پژوهشی با ترویجی در هدف و ماهیت آن‌هاست؛ مقاله پژوهشی بر پایه تحقیق اصیل تولید داده و یافته‌های جدید بنا شده و به پیشبرد مرزهای دانش می‌پردازد در حالی که مقاله ترویجی با هدف اشاعه و تبیین دانش موجود ساده‌سازی مفاهیم پیچیده و افزایش آگاهی عمومی یا تخصصی در یک حوزه خاص نگاشته می‌شود. درک این تمایز برای دانشجویان پژوهشگران و علاقه‌مندان به دنیای علم ضروری است.

دنیای علم و پژوهش بر پایه انتشار و تبادل دانش بنا شده است. مقالات علمی یکی از اصلی‌ترین ابزارهای این تبادل هستند که در قالب‌های گوناگونی منتشر می‌شوند. در میان انواع مختلف مقالات دو دسته “علمی پژوهشی” و “علمی ترویجی” از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و هر یک نقش منحصربه‌فردی در چرخه تولید و اشاعه دانش ایفا می‌کنند. شناخت دقیق تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو نوع مقاله نه تنها به محققان در انتخاب مسیر درست برای انتشار یافته‌های خود کمک می‌کند بلکه به خوانندگان نیز امکان می‌دهد تا با درک صحیح از ماهیت هر اثر از آن به بهترین شکل بهره ببرند. این تفاوت‌ها در ابعاد گوناگونی از جمله هدف اصلی نگارش ساختار و چارچوب محتوایی نوع داده‌ها و منابع مورد استفاده مخاطب اصلی عمق تحلیل سبک نگارش و حتی فرایند داوری و محل انتشار نمود پیدا می‌کنند.

معرفی مقاله علمی پژوهشی

مقاله علمی پژوهشی سنگ بنای تولید دانش جدید در هر رشته علمی محسوب می‌شود. این نوع مقاله نتیجه مستقیم یک تحقیق یا پژوهش اصیل و دست اول است که توسط نویسنده یا گروهی از نویسندگان انجام شده است. هدف اصلی نگارش یک مقاله پژوهشی ارائه یافته‌ها نتایج و تحلیل‌های حاصل از این تحقیق به جامعه علمی است. ماهیت این مقالات اکتشافی و نوآورانه است؛ به این معنی که آن‌ها به دنبال پاسخ به سوالات پژوهشی جدید آزمودن فرضیه‌های تازه ارائه مدل‌های نوین یا کشف روابط و پدیده‌هایی هستند که پیش از این شناخته شده نبوده‌اند. فرآیند نگارش مقاله پژوهشی معمولاً پس از اتمام مراحل جمع‌آوری داده‌ها (چه از طریق آزمایش پیمایش مشاهده یا روش‌های دیگر) و تحلیل دقیق آن‌ها آغاز می‌شود. نویسنده در این مقالات نه تنها نتایج خام تحقیق خود را گزارش می‌دهد بلکه به تفسیر این نتایج مقایسه آن‌ها با یافته‌های تحقیقات پیشین (ادبیات موضوع) بحث درباره اهمیت و مفهوم آن‌ها و همچنین اشاره به محدودیت‌های پژوهش و ارائه پیشنهاد برای تحقیقات آتی می‌پردازد. اعتبار مقاله پژوهشی به شدت به اصالت داده‌ها استحکام روش‌شناسی تحقیق دقت در تحلیل نتایج و نوآوری در یافته‌ها بستگی دارد و معمولاً در مجلات معتبر علمی که دارای فرآیند داوری تخصصی و دقیق هستند منتشر می‌شود.

معرفی مقاله علمی ترویجی

مقاله علمی ترویجی بر خلاف مقاله پژوهشی که به دنبال تولید دانش جدید است با هدف اشاعه تبیین و ترویج دانش و یافته‌های موجود نگاشته می‌شود. این نوع مقاله به خودی خود داده‌های جدیدی تولید نمی‌کند بلکه به جمع‌آوری سازماندهی خلاصه‌سازی تحلیل و ارائه مجدد اطلاعات و مفاهیم علمی می‌پردازد که پیش از این در منابع معتبر (مانند مقالات پژوهشی کتب گزارش‌ها) منتشر شده‌اند. هدف اصلی یک مقاله ترویجی افزایش آگاهی خوانندگان نسبت به یک موضوع خاص ساده‌سازی مفاهیم پیچیده معرفی آخرین تحولات در یک حوزه علمی یا ارائه دیدگاهی جامع و به‌روز از ادبیات موجود است. ماهیت این مقالات ترکیبی و آموزشی است و تلاش می‌کنند تا دانش موجود را برای گروه وسیع‌تری از مخاطبان که ممکن است لزوماً متخصصان همان حوزه نباشند قابل درک و دسترس‌پذیر سازند. نویسنده مقاله ترویجی با مطالعه گسترده منابع معتبر اطلاعات مرتبط را استخراج کرده آن‌ها را به شیوه‌ای منطقی و پیوسته سازماندهی می‌کند و با زبانی روان و ساده‌تر از مقالات پژوهشی به خواننده ارائه می‌دهد. این مقالات نقش مهمی در پر کردن فاصله بین یافته‌های تخصصی پژوهشی و درک عمومی یا تخصصی‌تر در حوزه‌های مرتبط ایفا می‌کنند و اغلب در نشریات علمی-ترویجی مجلات تخصصی یا حتی بخش‌های خاصی از مجلات علمی معتبر منتشر می‌شوند.

تفاوت‌های اصلی مقاله علمی ترویجی و پژوهشی

تمایز میان مقالات علمی ترویجی و پژوهشی در جنبه‌های متعددی قابل مشاهده است که درک آن‌ها برای تمایزگذاری و استفاده صحیح از هر دو نوع مقاله ضروری است. این تفاوت‌ها از هدف اولیه نویسنده برای نگارش مقاله آغاز شده و تا جزئیات ساختار محتوا مخاطب سبک نگارش و حتی محل انتشار امتداد می‌یابند. هرچند هر دو نوع مقاله به پیشبرد اهداف علمی کمک می‌کنند اما مسیر و شیوه این کمک متفاوت است. در ادامه به بررسی تفصیلی این تفاوت‌های کلیدی می‌پردازیم تا تصویر روشن‌تری از ویژگی‌های متمایز هر یک ارائه دهیم.

تفاوت در هدف و ماهیت مقاله

اساسی‌ترین تفاوت میان مقاله علمی پژوهشی و ترویجی در هدف اصلی نگارش آن‌ها نهفته است. مقاله علمی پژوهشی با هدف تولید دانش جدید کشف حقایق نو آزمودن فرضیه‌های بدیع و ارائه نتایج حاصل از تحقیقات اصیل نگاشته می‌شود. ماهیت این مقالات نوآورانه و اکتشافی است؛ آن‌ها به دنبال گسترش مرزهای دانش موجود هستند و یافته‌های آن‌ها مستقیماً از داده‌های اولیه حاصل از یک مطالعه یا آزمایش خاص به دست می‌آید. این مقالات به دنبال پاسخ به یک سوال پژوهشی مشخص هستند که پاسخ آن در ادبیات موجود یافت نمی‌شود. در مقابل مقاله علمی ترویجی با هدف اشاعه تبیین ساده‌سازی و سازماندهی دانش موجود نگاشته می‌شود. این مقالات داده‌های جدیدی تولید نمی‌کنند بلکه اطلاعات منتشر شده در منابع معتبر دیگر را جمع‌آوری تحلیل و ترکیب می‌کنند تا تصویری جامع و قابل درک از یک موضوع خاص ارائه دهند. هدف اصلی مقالات ترویجی افزایش آگاهی خوانندگان به‌روزرسانی دانش آن‌ها در یک حوزه یا ارائه دیدگاه‌های مختلف پیرامون یک پدیده بر اساس یافته‌های پیشین است. ماهیت آن‌ها تلفیقی و آموزشی است و به دنبال دسترس‌پذیر کردن دانش برای مخاطبان گسترده‌تر هستند.

تفاوت در ساختار و بخش‌های اصلی

ساختار مقاله علمی پژوهشی معمولاً پیروی از یک چارچوب استاندارد و مشخص است که به آن ساختار IMRAD (Introduction, Methods, Results, and Discussion) گفته می‌شود هرچند ممکن است نام‌گذاری بخش‌ها کمی متفاوت باشد. این ساختار شامل بخش‌های اصلی مانند مقدمه (بیان مسئله اهمیت پژوهش اهداف و سوالات) مرور ادبیات (مرتبط با موضوع و شکاف دانش) روش‌شناسی (توضیح دقیق نحوه انجام تحقیق جامعه آماری نمونه ابزارها روش جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها) یافته‌ها (ارائه نتایج تحقیق به صورت جداول نمودارها و متن) بحث و نتیجه‌گیری (تفسیر یافته‌ها مقایسه با تحقیقات پیشین پیامدها محدودیت‌ها و پیشنهادها) و فهرست منابع است. این ساختار منظم امکان ارزیابی دقیق فرآیند تحقیق را برای داوران و خوانندگان فراهم می‌کند. در مقابل ساختار مقاله علمی ترویجی انعطاف‌پذیرتر است و لزوماً از چارچوب IMRAD پیروی نمی‌کند. این مقالات معمولاً شامل بخش‌هایی مانند مقدمه (معرفی موضوع و اهمیت آن) بخش‌های اصلی با عناوین مرتبط با زیرموضوعات مورد بحث جمع‌بندی یا نتیجه‌گیری (خلاصه مطالب و ارائه دیدگاه کلی) و فهرست منابع هستند. عدم وجود بخش روش‌شناسی دقیق و یافته‌های حاصل از داده‌های اولیه از ویژگی‌های ساختاری مقالات ترویجی است. ترتیب و عناوین بخش‌ها در مقالات ترویجی بیشتر به منطق ارائه مطلب و نیازهای خواننده بستگی دارد تا چارچوب‌های روش‌شناختی تحقیق.

تفاوت در منبع اطلاعات و داده‌ها

یکی دیگر از تفاوت‌های بنیادین میان مقاله علمی پژوهشی و ترویجی در نوع منابع اطلاعاتی است که نویسنده بر آن‌ها تکیه می‌کند. مقاله علمی پژوهشی اساساً بر داده‌های اولیه (Primary Data) استوار است که مستقیماً توسط خود نویسنده از طریق انجام تحقیق میدانی آزمایشگاهی پیمایشی یا سایر روش‌های جمع‌آوری داده به دست آمده‌اند. این داده‌ها خام و منحصربه‌فرد هستند و پیش از این منتشر نشده‌اند. بخش روش‌شناسی مقاله پژوهشی به طور کامل نحوه جمع‌آوری این داده‌های اولیه را توضیح می‌دهد تا قابلیت تکرارپذیری تحقیق فراهم شود. نویسنده نتایج تحقیق خود را بر پایه تحلیل این داده‌های دست اول ارائه می‌دهد. در مقابل مقاله علمی ترویجی به طور عمده بر منابع ثانویه (Secondary Sources) و حتی گاهی منابع ثالثیه متکی است. این منابع شامل مقالات علمی پژوهشی منتشر شده توسط دیگران کتب گزارش‌های علمی پایان‌نامه‌ها و سایر منابع معتبر اطلاعاتی هستند که دانش و یافته‌های موجود را در بر دارند. نویسنده مقاله ترویجی به جای تولید داده جدید به جمع‌آوری پالایش ترکیب و ارائه اطلاعاتی می‌پردازد که پیش از این توسط پژوهشگران دیگر تولید و منتشر شده‌اند. او با مرور گسترده ادبیات موضوع دیدگاه‌های مختلف یافته‌های کلیدی و تحولات اخیر را استخراج کرده و آن‌ها را به شیوه‌ای نو و منسجم برای خواننده ارائه می‌دهد.

تفاوت در مخاطب هدف مقاله

مخاطب هدف نقش تعیین‌کننده‌ای در نحوه نگارش عمق تحلیل و انتخاب واژگان در مقالات علمی دارد و یکی از نقاط افتراق مهم میان مقاله علمی پژوهشی و ترویجی است. مخاطب اصلی مقاله علمی پژوهشی معمولاً متخصصان پژوهشگران و دانشگاهیان همان حوزه علمی یا رشته تخصصی است که مقاله در آن نگاشته شده است. این خوانندگان دارای دانش پیش‌زمینه عمیقی در زمینه موضوعی مقاله هستند و انتظار دارند که با جزئیات روش‌شناسی تحلیل‌های آماری پیچیده و بحث‌های نظری دقیق مواجه شوند. زبان و اصطلاحات تخصصی در این مقالات به وفور استفاده می‌شود زیرا مخاطب توانایی درک آن‌ها را دارد. هدف ارائه یافته‌های جدید به کسانی است که می‌توانند آن‌ها را در تحقیقات خود به کار گیرند یا بر پایه آن‌ها دانش بیشتری تولید کنند. در مقابل مخاطب هدف مقاله علمی ترویجی معمولاً گسترده‌تر است و می‌تواند شامل دانشجویان اساتید رشته‌های مرتبط متخصصان سایر حوزه‌ها و حتی در مواردی عموم علاقه‌مندان به یک موضوع باشد. هدف این مقالات دسترس‌پذیر کردن دانش تخصصی برای افرادی است که لزوماً دارای دانش عمیق در جزئیات فنی موضوع نیستند. بنابراین زبان مقاله ترویجی ساده‌تر روان‌تر و کمتر فنی است از اصطلاحات تخصصی کمتر استفاده می‌شود یا در صورت لزوم توضیح داده می‌شوند و تمرکز بر انتقال مفاهیم اصلی و تصویر کلی موضوع است نه جزئیات فنی تحقیق.

تفاوت در عمق تحلیل و بررسی

عمق تحلیل و بررسی موضوع نیز یکی از تفاوت‌های کلیدی میان مقالات علمی پژوهشی و ترویجی است. در مقاله علمی پژوهشی عمق تحلیل بسیار بالا و متمرکز بر داده‌های خاص تحقیق انجام شده است. نویسنده به تحلیل دقیق و گاه پیچیده آماری یا کیفی داده‌های اولیه خود می‌پردازد روابط بین متغیرها را بررسی می‌کند یافته‌های خود را با جزئیات کامل ارائه می‌دهد و آن‌ها را در بستر نظری و یافته‌های پیشین به بحث می‌گذارد. تحلیل در این مقالات به دنبال کشف الگوهای جدید ارائه تبیین‌های نوآورانه برای پدیده‌ها و ارزیابی دقیق فرضیه‌ها بر اساس شواهد تجربی است. بحث‌ها اغلب شامل تحلیل‌های مقایسه‌ای عمیق بین نتایج تحقیق حاضر و مطالعات قبلی بررسی دلایل احتمالی تفاوت‌ها و پیامدهای نظری و عملی یافته‌ها است. در مقابل عمق تحلیل در مقاله علمی ترویجی متفاوت است. تحلیل در این مقالات بیشتر جنبه ترکیبی (Synthesis) و تفسیری دارد تا تحلیلی (Analysis) به معنای پژوهشی آن. نویسنده به تحلیل عمیق داده‌های خام نمی‌پردازد بلکه یافته‌ها و دیدگاه‌های موجود در منابع متعدد را گردآوری کرده آن‌ها را سازماندهی و ترکیب می‌کند و تصویری کلی و منسجم از موضوع ارائه می‌دهد. تمرکز بر درک کلی ارتباط بین مفاهیم مختلف بر اساس یافته‌های دیگران و ارائه خلاصه‌ای جامع از وضعیت دانش در یک حوزه است. تحلیل‌ها بیشتر به مقایسه دیدگاه‌های مختلف ارائه شده در منابع ارزیابی نقاط قوت و ضعف مطالعات پیشین (به صورت کلی) و ارائه یک روایت منسجم از موضوع می‌پردازند.

تفاوت در سبک نگارش و زبان

سبک نگارش و زبانی که در مقالات علمی پژوهشی و ترویجی به کار می‌رود به طور قابل توجهی متفاوت است و این تفاوت مستقیماً با مخاطب هدف و ماهیت مقاله مرتبط است. در مقاله علمی پژوهشی سبک نگارش رسمی دقیق و فنی است. زبان مورد استفاده معمولاً حاوی اصطلاحات تخصصی (ژارگون علمی) فراوان است که برای متخصصان آن حوزه قابل درک است. جملات ممکن است پیچیده‌تر باشند و تمرکز بر دقت بی‌چون و چرای علمی و انتقال اطلاعات فنی است. لحن مقاله معمولاً بی‌طرفانه و عینی است و از به‌کارگیری عبارات احساسی یا ادبی پرهیز می‌شود. هدف اصلی انتقال دقیق یافته‌ها و روش‌شناسی به همکاران متخصص است. در مقابل سبک نگارش در مقاله علمی ترویجی روان‌تر ساده‌تر و جذاب‌تر است. زبان مورد استفاده کمتر فنی بوده و تلاش می‌شود تا مفاهیم پیچیده با بیانی ساده و قابل فهم برای مخاطبان گسترده‌تر توضیح داده شوند. استفاده از اصطلاحات تخصصی به حداقل می‌رسد یا در صورت لزوم به دقت تعریف و تبیین می‌شوند. ساختار جملات معمولاً ساده‌تر است و تمرکز بر خوانایی و انتقال مؤثر پیام به مخاطب است. لحن مقاله ممکن است کمی دوستانه‌تر باشد و گاهی از مثال‌ها یا تشبیهات برای روشن شدن مطلب استفاده می‌شود. هدف جذب و حفظ توجه خواننده و انتقال دانش به شیوه‌ای است که برای او قابل هضم و کاربردی باشد.

تفاوت در فرایند داوری و پذیرش

فرایند داوری (Peer Review) و معیارهای پذیرش در مجلات علمی برای مقالات پژوهشی و ترویجی معمولاً متفاوت است که این تفاوت بازتابی از ماهیت و هدف متفاوت این دو نوع مقاله است. مقالات علمی پژوهشی معمولاً تحت داوری سخت‌گیرانه‌تر و تخصصی‌تری قرار می‌گیرند. داوران در این فرایند (که اغلب به صورت دوسوکور انجام می‌شود) اصالت و نوآوری تحقیق استحکام و دقت روش‌شناسی مورد استفاده درستی و اعتبار داده‌ها و تحلیل‌ها اهمیت یافته‌ها و سهم مقاله در پیشبرد دانش در آن حوزه را با دقت بررسی می‌کنند. معیارهای پذیرش بسیار بالا هستند و نرخ پذیرش مقالات پژوهشی در مجلات معتبر معمولاً پایین است. تمرکز اصلی داوری بر کیفیت علمی و پژوهشی کار است. در مقابل فرایند داوری برای مقالات علمی ترویجی ممکن است کمی متفاوت و گاهی کمتر سخت‌گیرانه باشد هرچند این به اعتبار مجله بستگی دارد. داوران در این نوع مقالات بیشتر بر جامعیت و دقت اطلاعات ارائه شده صحت استناد به منابع منطق و انسجام ساختار مقاله وضوح و روان بودن سبک نگارش و جذابیت موضوع برای مخاطب هدف مجله تمرکز می‌کنند. نوآوری در تولید داده جدید مطرح نیست بلکه نوآوری در شیوه ترکیب تبیین و ارائه دانش موجود اهمیت می‌یابد. نرخ پذیرش ممکن است بالاتر باشد اما همچنان کیفیت محتوا و رعایت اصول علمی و نگارشی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

تفاوت در محل چاپ و اعتبار مجلات

محل چاپ و نوع مجلاتی که مقالات علمی پژوهشی و ترویجی در آن‌ها منتشر می‌شوند نیز تفاوت‌های قابل توجهی دارند و این امر بر اعتبار و جایگاه هر مقاله در جامعه علمی تأثیر می‌گذارد. مقالات علمی پژوهشی معمولاً در مجلات علمی-پژوهشی (Research Journals) منتشر می‌شوند که دارای فرآیندهای داوری دقیق و تخصصی هستند. این مجلات ممکن است دارای رتبه‌بندی‌های بین‌المللی (مانند ISI Scopus) یا داخلی (مانند رتبه علمی-پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در ایران) باشند. انتشار مقاله در یک مجله علمی-پژوهشی معتبر نشان‌دهنده کیفیت بالای تحقیق و یافته‌های ارائه شده است و برای ارتقای علمی اخذ پذیرش در دانشگاه‌ها (به خصوص در مقاطع تحصیلات تکمیلی و برای اپلای) و دریافت گرنت‌های پژوهشی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این مجلات معمولاً مخاطب تخصصی دارند. در مقابل مقالات علمی ترویجی معمولاً در مجلات علمی-ترویجی (Promotional Journals) نشریات تخصصی با مخاطب گسترده‌تر یا بخش‌های خاصی از برخی مجلات علمی منتشر می‌شوند. این مجلات ممکن است دارای رتبه‌بندی‌های متفاوتی باشند و اعتبار آن‌ها در جامعه علمی به خصوص برای مقاصد پژوهشی و ارتقای آکادمیک معمولاً کمتر از مجلات علمی-پژوهشی است. با این حال این مجلات نقش مهمی در اشاعه دانش و برقراری ارتباط میان جامعه علمی و بخش‌های دیگر جامعه یا متخصصان حوزه‌های مرتبط ایفا می‌کنند و از نظر دسترسی‌پذیری و تأثیرگذاری بر مخاطب گسترده‌تر می‌توانند بسیار مؤثر باشند.

شباهت‌های بین مقاله علمی ترویجی و پژوهشی

با وجود تفاوت‌های اساسی در هدف ساختار مخاطب و فرآیند نگارش مقالات علمی ترویجی و پژوهشی دارای شباهت‌های مهمی نیز هستند که هر دو را در زمره آثار علمی معتبر قرار می‌دهد. اولاً هر دو نوع مقاله با هدف گسترش و اشاعه دانش نگاشته می‌شوند هرچند یکی دانش جدید تولید می‌کند و دیگری دانش موجود را تبیین و منتشر می‌سازد. ثانیاً هر دو نیازمند رعایت اصول اخلاق پژوهش و نگارش علمی هستند؛ از جمله صداقت در ارائه اطلاعات عدم سرقت ادبی و استناد دقیق و صحیح به منابع مورد استفاده. استفاده از منابع معتبر و ارجاع‌دهی مناسب لازمه هر دو نوع مقاله است تا اعتبار علمی آن‌ها حفظ شود. ثالثاً هر دو نوع مقاله معمولاً تحت فرآیند داوری قرار می‌گیرند هرچند شدت و معیارهای داوری متفاوت است. این داوری تضمین می‌کند که محتوای منتشر شده دارای کیفیت علمی و نگارشی قابل قبولی باشد. رابعاً هر دو نیازمند نگارشی واضح منطقی و منسجم هستند. چه در ارائه یافته‌های پیچیده پژوهشی و چه در تبیین مفاهیم ترویجی ساختاردهی مناسب استفاده از زبان دقیق (متناسب با مخاطب) و رعایت قواعد نگارشی برای انتقال مؤثر پیام ضروری است. نهایتاً هر دو نوع مقاله به نوعی به پیشرفت جامعه علمی و افزایش آگاهی در حوزه‌های مختلف کمک می‌کنند هرچند مسیر و شیوه این کمک متفاوت است. مقاله پژوهشی با افزودن به بدنه دانش و مقاله ترویجی با دسترس‌پذیر کردن آن.

انتخاب نوع مقاله برای نگارش

انتخاب اینکه یک پژوهشگر یا نویسنده کدام نوع مقاله (پژوهشی یا ترویجی) را برای نگارش انتخاب کند به عوامل متعددی بستگی دارد و باید بر اساس شرایط و اهداف نویسنده صورت گیرد. مهم‌ترین عامل ماهیت کاری است که انجام شده است. اگر نویسنده یک تحقیق اصیل و دست اول انجام داده داده‌های جدید جمع‌آوری کرده و به یافته‌های نوینی دست یافته است که به دانش موجود اضافه می‌کنند مسیر طبیعی نگارش یک مقاله علمی پژوهشی است. در این حالت هدف اصلی ارائه این یافته‌های جدید به جامعه تخصصی است. اما اگر نویسنده به جای انجام تحقیق جدید به مطالعه گسترده ادبیات موضوع پرداخته اطلاعات موجود را جمع‌آوری کرده و قصد دارد تصویری جامع از یک حوزه ارائه دهد مفاهیم پیچیده را ساده‌سازی کند یا آخرین تحولات را برای مخاطبان گسترده‌تر تبیین کند نگارش یک مقاله علمی ترویجی یا مروری (که نوعی از مقاله ترویجی است) انتخاب مناسب‌تری خواهد بود. عوامل دیگری مانند مخاطب هدف (آیا می‌خواهید با متخصصان ارتباط برقرار کنید یا دانش را برای گروه وسیع‌تری منتشر کنید؟) اهداف شخصی یا شغلی (آیا برای ارتقای علمی یا پذیرش در دانشگاه به امتیاز مقاله پژوهشی نیاز دارید؟) زمان و منابع در دسترس (انجام تحقیق پژوهشی معمولاً زمان‌برتر و هزینه‌برتر است) نیز در این انتخاب مؤثر هستند. در نهایت شناخت دقیق از تفاوت‌های هر دو نوع مقاله و ارزیابی صادقانه کار انجام شده و اهداف پیش رو به نویسنده کمک می‌کند تا بهترین قالب را برای انتشار اثر خود برگزیند.

نحوه تشخیص مقاله علمی پژوهشی از ترویجی

برای خوانندگان یا پژوهشگرانی که با انواع مقالات علمی آشنایی کمتری دارند تشخیص مقاله علمی پژوهشی از ترویجی ممکن است در نگاه اول دشوار به نظر برسد. با این حال با توجه به ویژگی‌های کلیدی هر یک که پیشتر به آن‌ها اشاره شد می‌توان با بررسی دقیق بخش‌های مختلف مقاله و اطلاعات مربوط به آن این دو نوع را از هم تمایز داد. اولین گام توجه به نوع مجله‌ای است که مقاله در آن منتشر شده است. مجلات معمولاً نوع مقالاتی را که منتشر می‌کنند (علمی-پژوهشی علمی-ترویجی مروری و…) در بخش درباره ما یا راهنمای نویسندگان خود مشخص می‌کنند. رتبه و اعتبار مجله نیز می‌تواند راهنما باشد؛ مجلات با رتبه علمی بالا (ISI, Scopus, علمی-پژوهشی داخلی) اغلب تمرکز اصلی بر مقالات پژوهشی دارند. گام بعدی بررسی عنوان و چکیده مقاله است. چکیده مقاله پژوهشی معمولاً به هدف تحقیق روش‌شناسی یافته‌های اصلی و نتیجه‌گیری اشاره می‌کند و اغلب شامل اعداد و ارقام حاصل از داده‌هاست. در حالی که چکیده مقاله ترویجی بیشتر به معرفی موضوع دامنه مرور منابع و نتیجه‌گیری کلی از اطلاعات موجود می‌پردازد. ساختار مقاله نیز بسیار گویاست؛ وجود بخش‌های مشخصی مانند “روش‌شناسی” (Methods) “یافته‌ها” (Results) و “بحث” (Discussion) که به تفصیل فرآیند تحقیق و نتایج حاصل از داده‌های اولیه را شرح می‌دهند نشان‌دهنده مقاله پژوهشی است. مقالات ترویجی معمولاً فاقد این بخش‌های مجزا و دقیق هستند. نوع منابع استناد شده نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ مقالات پژوهشی به تعداد زیادی منبع دست اول (مقالات پژوهشی دیگر) استناد می‌کنند در حالی که مقالات ترویجی ممکن است به منابع متنوع‌تری شامل کتب گزارش‌ها و مقالات مروری نیز استناد کنند. در نهایت سبک نگارش و عمق تحلیل نیز معیار مهمی است؛ زبان فنی و تمرکز بر جزئیات تحلیل داده‌ها در مقالات پژوهشی در مقابل زبان ساده‌تر و تمرکز بر ترکیب و تبیین اطلاعات موجود در مقالات ترویجی.

مقاله علمی ترویجی چه تفاوتی با مقاله مروری دارد؟

مقاله مروری (Review Article) نوعی از مقاله علمی ترویجی محسوب می‌شود که به طور خاص به جمع‌آوری ارزیابی انتقادی و ترکیب یافته‌های منتشر شده در یک حوزه مشخص از دانش می‌پردازد. در حالی که مقاله ترویجی ممکن است دامنه وسیع‌تری داشته باشد و به ساده‌سازی مفاهیم یا معرفی کلی یک موضوع بپردازد مقاله مروری عموماً برای مخاطبان متخصص نوشته شده و هدف آن ارائه تصویری جامع و به‌روز از وضعیت پژوهش‌ها شناسایی شکاف‌های دانش و گاهی ارائه پیشنهاد برای تحقیقات آتی بر اساس مرور نظام‌مند ادبیات است. به عبارت دیگر مقاله مروری زیرمجموعه‌ای تخصصی‌تر از مقالات ترویجی است که بر پایه تحلیل عمیق منابع پژوهشی موجود بنا می‌شود.

آیا مقاله علمی ترویجی هم داوری می‌شود و امتیاز دارد؟

بله مقالات علمی ترویجی نیز معمولاً توسط داوران همتا (Peer Review) مورد بررسی قرار می‌گیرند تا از صحت اطلاعات اعتبار منابع کیفیت نگارش و مناسب بودن محتوا برای مخاطب مجله اطمینان حاصل شود. این مقالات نیز در نظام‌های ارزیابی علمی دارای امتیاز هستند اما معمولاً امتیاز آن‌ها در مقایسه با مقالات علمی پژوهشی (به خصوص در مجلات معتبر) کمتر است. امتیاز مقاله ترویجی برای اهدافی مانند ارتقای شغلی یا پذیرش در مقاطع تحصیلی بالاتر ممکن است کمتر از مقاله پژوهشی وزن داشته باشد اما همچنان به عنوان یک فعالیت علمی معتبر شناخته می‌شود.

امتیاز مقاله علمی پژوهشی برای اپلای بیشتر است یا ترویجی؟

برای فرآیند اپلای (پذیرش) در دانشگاه‌های خارج از کشور به خصوص در مقاطع تحصیلات تکمیلی (ارشد و دکتری) امتیاز و وزن مقاله علمی پژوهشی به مراتب بیشتر از مقاله علمی ترویجی است. دانشگاه‌ها و کمیته‌های پذیرش به دنبال شواهدی از توانایی دانشجو در انجام تحقیقات اصیل و تولید دانش جدید هستند و مقاله پژوهشی دقیقاً این توانایی را نشان می‌دهد. انتشار مقاله در یک مجله علمی-پژوهشی معتبر بین‌المللی (مانند مجلات ISI یا Scopus) می‌تواند تأثیر بسیار زیادی در شانس پذیرش شما داشته باشد در حالی که مقاله ترویجی معمولاً تأثیر کمتری دارد و بیشتر به عنوان یک سابقه فعالیت علمی جانبی در نظر گرفته می‌شود.

نوشتن مقاله علمی پژوهشی چقدر زمان می‌برد؟

زمان لازم برای نوشتن یک مقاله علمی پژوهشی بسیار متغیر است و به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله حوزه علمی پیچیدگی موضوع تحقیق دسترسی به داده‌ها مهارت‌های پژوهشی و نگارشی نویسنده و زمان لازم برای فرآیند داوری و اصلاحات. با احتساب زمان انجام خود تحقیق (جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها) که ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد و سپس زمان نگارش مقاله ارسال به مجله فرآیند داوری (چند ماه تا یک سال) و اعمال اصلاحات کل فرآیند از شروع تحقیق تا چاپ نهایی مقاله پژوهشی معمولاً بین شش ماه تا چند سال به طول می‌انجامد.

نوشتن مقاله ترویجی/مروری چقدر زمان می‌برد؟

زمان لازم برای نوشتن یک مقاله علمی ترویجی یا مروری معمولاً کمتر از مقاله علمی پژوهشی است زیرا نیازی به انجام تحقیق میدانی یا آزمایشگاهی و جمع‌آوری داده‌های اولیه نیست. با این حال این زمان به وسعت و عمق مرور ادبیات تعداد منابع مورد نیاز و مهارت نویسنده در ترکیب و نگارش مطالب بستگی دارد. یک مقاله ترویجی یا مروری می‌تواند از چند هفته تا چند ماه زمان ببرد. بخش عمده زمان صرف جستجو جمع‌آوری مطالعه سازماندهی و تحلیل منابع موجود و سپس نگارش و پالایش متن می‌شود. فرآیند داوری نیز معمولاً سریع‌تر از مقالات پژوهشی است.

مقاله علمی پژوهشی معمولا چند صفحه است؟

طول مقاله علمی پژوهشی بسته به حوزه علمی نوع تحقیق و دستورالعمل‌های مجله بسیار متفاوت است. با این حال یک مقاله علمی پژوهشی استاندارد معمولاً بین 10 تا 30 صفحه (در فرمت مجله) حجم دارد. مقالات در برخی رشته‌ها مانند علوم انسانی ممکن است طولانی‌تر باشند در حالی که در رشته‌های فنی و مهندسی ممکن است کوتاه‌تر باشند. مجلات معمولاً محدودیت‌هایی را برای تعداد کلمات یا صفحات مشخص می‌کنند که نویسندگان باید رعایت کنند.

مقاله ترویجی/مروری معمولا چند صفحه است؟

طول مقاله علمی ترویجی یا مروری نیز متغیر است و به دامنه موضوع و عمق مرور ادبیات بستگی دارد. مقالات ترویجی که برای مخاطبان گسترده‌تر نوشته می‌شوند ممکن است کوتاه‌تر باشند (در حد 10-20 صفحه). مقالات مروری که به صورت جامع به بررسی ادبیات یک حوزه می‌پردازند ممکن است بسیار طولانی‌تر باشند و گاهی به 30 40 صفحه یا بیشتر نیز برسند. مانند مقالات پژوهشی مجلات معمولاً راهنمایی‌هایی در خصوص طول مقاله ترویجی یا مروری ارائه می‌دهند.