زنی که مایه اعتبار زن ایرانی بود

به گزارش تازوما، محمدعلی اسلامی ندوشن در کتاب‌های «نوشته‌های بی‌سرنوشت» و «زندگی، عشق و دیگر هیچ» درباره رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی که  در ۲۵ اسفندماه ۱۲۸۵ در تبریز متولد شد و در ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ در سن ۳۴سالگی بر اثر بیماری حصبه درگذشت، می‌نویسد:  «پروین نه شاعر نابغه بود که نبوغش را به هدر دهد، و نه مصلح اجتماعی. فردی بود با استعداد خوب. در میان گویندگان معاصر، بعد از بهار از همه مهم‌تر بود، در مقیاس کلی شعر فارسی شاعری متوسط و در میان زنان گوینده ایران، شخص اول؛ لااقل اولین زنی است که در زبان فارسی از او دیوان شعر برجای مانده است، چون از شاعران زن قبل از پروین، دیوانی برجای نمانده. بعضی از شعرهایش لطیف و دلنشین است و بعضی دیگر خسته‌کننده و ملال‌آور.

 دومین ویژگی پروین اعتصامی این است که شاهد برخورد قدیم و جدید بوده و آن را در شعر خود انعکاس داده است. پروین از کسانی است که از زن دفاع می‌کند. او در عین حال، اخلاقیات زمان را در شعر از یاد نمی‌برد و از این جهت هم اهمیت دارد.

 بخشی از شعرهای پروین حالت هماهنگی با زمان خودش را ندارد. او زنی خوش‌قلب و ساده‌دل بوده است که بیانش برای دوره تجدد و نیازِ زمان زیاد جا نیفتاده است و به همین علت هم جایگاهی که متناسب با اوست، به او داده نشده است. شخصا فکر می‌کنم که در خارج از ملاحظات متجددانه باید او را ارزیابی کرد.

معمولا پروین را با فروغ فرخزاد مقایسه می‌کنند که فروغ برای خانم‌های روزآمد دلچسب‌تر است. علت موضوع را باید در تجددخواهی تند جست‌وجو کرد که فروغ فرخزاد به آن جواب می‌دهد، ولی پروین جواب نمی‌دهد.

پروین بیان‌کننده روح زن با فرهنگ متوسط ایرانی بود، بردبار و نجیب، وفادار به خانه، و بیش از آن نباید از او توقع داشت؛ نه «کساندر» بود و نه ژاندارک. در او حالتی می‌بینیم که فردوسی آن را «شرم و آهستگی» می‌خواند و از قدیم‌ترین زمان، زن‌های بزرگ شاهنامه به آن آراسته بوده‌اند. 
به نظر من ارزش واقعی پروین در طیف نجیبانه‌ای است که در پشت گفتارش نهفته است، و همان هم هست که به هسته نجابت قوم ایرانی، و بزرگ‌منشی فرهنگ ایران، علی‌رغم همه زیروبم‌ها، می‌پیوندد.

 آمیختگی فرهنگ، یعنی تجدد و سنت با هم، یکی از خصوصیات انسان فرهیخته ایرانی در این دوره بوده است. نوع مضحکش زن‌هایی بودند که از همه مناسک و مظاهر غربی، و از جمله «برخورداری از زندگی» پیروی می‌کردند، و در عین حال از خرافه‌های ایرانی و حتی جادو جنبل و فال نخود هم دست‌بردار نبودند و هنوز هم دنباله‌اش ادامه دارد.

 در مجموع، با همه حجب و سیاست‌گریزیش، اگر از من بپرسند که کدام زن طی این پنجاه سال بیشتر از همه مایه اعتبار زن ایرانی بوده است، خواهم گفت پروین.

او را همانگونه که بوده است بپذیریم: 
در کار گلاب و گل حکم ازلی این شد
کان شاهد بازاری وین پرده‌نشین باشد»

 در این زمینه بیشتر بخوانید:

زنی با چهره مردانه در شعر!

 پایان خبر تازوما