الهه جعفرزاده: از منظر جامعه شناختی، تغییرات اجتماعی در شرایط کنونی شکل شتابنده ای به خود گرفته اند و جامعه ایرانی به سرعت در حال تغییر است. این تغییرات ممکن است گذرا بوده و اثر قابل توجهی بر وضعیت جامعه نداشته باشند، یا اینکه پایدار باشند و به اشکال مختلف زیست اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهند.
امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی، در گفت وگو با تازوما به ارزیابی جامعه ایران در سالی که گذشت می پردازد و می گوید: «تغییر اجتماعی همواره یک اتفاق مثبت در بطن جامعه است. اما باید این مسیله را هم در نظر گرفت که قرار نیست همه افراد جامعه از این تغییرات راضی باشند. جامعه امروز ما بخش عمده ای از نارضایتی خود را در قالب واکنش های مختلف یا بروز یک رفتار جمعی ابراز می کند. به عنوان نمونه می توان به مشارکت حداقلی مردم (نسبت به سال های گذشته) در انتخابات اخیر اشاره کرد؛ که نشان دهنده یک رفتار جمعی در راستای القای نارضایتی از وضع موجود است.»
متن کامل این گفت وگو را در ادامه می خوانید:
اگر بخواهید به مهم ترین تغییر اجتماعی در سال 1402 اشاره کنید، آن تغییر از نگاه شما چیست؟
«کوچک شدن طبقه متوسط» تغییر بسیار مهمی است که ما در سال 1402 بیش از پیش با آن مواجه بودیم. به قول لوید وارنر، جامعه شناس امریکایی، «طبقه متوسط نیروی محرکه در جامعه است»؛ نیرویی که جنبش انگیز است، انگیزه می دهد و جامعه را به تحرک وامی دارد. این طبقه، سپر مقاومتی طبقات پایین در مقابل طبقات بالاست و ضعیف شدن آن به مثابه یک زنگ خطر است.
تضعیف طبقه متوسط به طور کلی چه تاثیری بر وضعیت جامعه دارد؟
با لاغرتر شدن طبقه متوسط در جامعه، نیرویی که پتانسیل پایداری و قوام دولت و حاکمیت را دارد، رو به زوال می رود و ممکن است ثبات اجتماعی جامعه را تهدید کند.
چرا از این اتفاق به عنوان یک تهدید یاد می کنید؟
همانطور که گفتم، طبقه متوسط نیروی جنبنده و محرک جامعه محسوب می شود و وقتی این طبقه فرو می ریزد، به دلیل آگاهی ها و اطلاعاتی که دارد، طبقات زیرین را به حرکت درمی آورد و می تواند آنها را علیه طبقات بالا، حاکمیت و دولت برانگیزاند. طی این ریزش، طبقه متوسط به طبقه پایین آگاهی می دهد که طبقات بالا برای شما ارزشی قایل نیستند. در واقع افولِ طبقه متوسط است که طبقات پایین جامعه را به جنبش درمی آورد و آنها را به این مسیله که حق شان در حال تضییع است، آگاه می کند. به دنبال این اتفاق، قطعاً زمینه بروز نارضایتی اجتماعی در جامعه افزایش می یابد و این خطرناک است.
چه عواملی در تضعیف طبقه متوسط دخیل هستند؟
ناآگاهی، رانت، رشوه، خلف وعده، روابط مداری و ناشایسته سالاری در جامعه ما بسیار است و این بر کسی پوشیده نیست. اقتصاد بیمار است و گرانی و تورم بیداد می کند. مجموعه این عوامل طبقه متوسط را تحت فشار قرار می دهند و منجر به تخریب آن می شوند.
اگر بخواهیم در زمینه آموزش نیز به بررسی تغییرات بپردازیم، می توان گفت «اخراج اساتید» از پررنگ ترین رخدادهای سال 1402 شمار می آید. نظر شما در این باره چیست؟
بدترین اتفاقی که امسال رخ داد، همین بود. حرمت دانشگاه به استاد است. اخراج اساتید برجسته دانشگاهی، بی احترامی به صحن دانشگاه و دانشجویان آن است؛ زیرا اساتید و فارغ التحصیلان هستند که رتبه علمی یک دانشگاه را تعیین می کنند. مسیله دیگری که در این زمینه قابل توجه است، کاشت نهال بی اعتمادی در بین دانشجویان است.
این بی اعتمادی چگونه در میان دانشجویان شکل می گیرد و چه پیامدی دارد؟
دانشجو از اخراج یک استاد اینطور برداشت می کند که حاکمیت تاب شنیدن نظر مخالف را ندارد و سعی دارد صرفاً افرادی را که موردتایید خود هستند، در راس بنشاند. اساتید باسابقه را به دلایل گوناگون، اعم از خط فکری آنها، از تدریس منع می کند و ترجیح می دهد فردی را جایگزین کند که خودش می خواهد. این اتفاق علاوه بر اینکه دانشجویان را نسبت به حاکمیت بی اعتماد می کند، سبب می شود دانشجو به استاد تازه بدبین شود و حتی با بی احترامی با او رفتار کند.
طی سالی که گذشت، چقدر شاهد تغییرات در جامعه زنان کشور بودیم؟
زنِ امروز متفاوت تر از نسل گذشته در پی حق طلبی و بیان مطالبات خویش است، او دیگر سکوت نمی کند و به عناوین مختلف در حال مبارزه است. زن به عنوان عضوی از جامعه به دنبال این است که جایگاهش بیش از پیش محترم شمارده شود، مطالباتش شنیده شود و فرصتی برای ابراز وجود داشته باشد. امروزه تغییرات فردی و اجتماعی در جامعه زنان باعث شده قشر خاکستری و زنانی که محجبه هستند نیز تحت تاثیر قرار بگیرند و در راستای اصلاح وضع موجود یک قدم جلوتر بیایند.
سال 1401 و جریان اعتراضات، روزهای سختی را برای همه رقم زد؛ زنان و مردانی که این دوران را از سر گذراندند، سنگ و چوب که نیستند، احساس دارند، حرف دارند، اعتراض دارند. ما هنوز هم شاهد اعتراضاتی از سوی زنان محجبه و غیرمحجبه هستیم. این اعتراض ها عکس العملی در مقابل عمل هایی است که در قالب فشارهای اجتماعی بر آنها وارد شده است.
این تغییرات را مثبت می بینید؟
البته. تغییرات همیشه مثبت و به نفع جامعه است. از منظر جامعه شناختی، جامعه یک لحظه هم بدون تغییر نمی ماند. باید توجه داشت جامعه ایران دیگر یک جامعه سنتی نیست؛ جامعه ای که امروز چهارده الی پانزده میلیون فارغ التحصیل دانشگاه دارد، یک جامعه خردگراست. 63 درصد از جمعیت دانشجویان کشور را زنان تشکیل می دهند و این نشان می دهد زنان جامعه ما دیگر بی سواد و دنباله روی نسل قدیم نیستند، آنها تحصیل کرده اند و به حقوق خود آگاه هستند. اگر اعتراضی از آنها سر می زند، برای این است که می دانند و می بینند حقی از آنها دارد ضایع می شود. شک نکنید که در این راه پیروز می شوند و این یک اتفاق حتمی است، دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد. این هم یک تغییر اجتماعی است، شاید سال ها به طول بینجامد، اما یک روز به بار می نشیند. فراموش نکنید که در جوامع توسعه یافته، شتاب تغییرات سریع تر و در جوامع عقب مانده این شتاب کندتر است.
تبخیر طبقه متوسط در ایران/ هر سال 5 درصد به آمار اقدام به خودکشی اضافه می شود
واکنش یک جامعه شناس به ویدیوی تکان دهنده از رتبه های برتر کنکور/ سودای مهاجرت به مقاطع تحصیلی راهنمایی و ابتدایی هم رسیده
47232
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "کوچک شدن طبقه متوسط؛ مهم ترین تغییر اجتماعی سال 1402/ جامعه ایران دیگر یک جامعه سنتی نیست" هستید؟ با کلیک بر روی اجتماعی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "کوچک شدن طبقه متوسط؛ مهم ترین تغییر اجتماعی سال 1402/ جامعه ایران دیگر یک جامعه سنتی نیست"، کلیک کنید.