خلاصه کتاب مراقبت های پرستاری در بیماران سکته مغزی ( نویسنده عظیم عزیزی، ژاله ملایی، نرگس صادقی )

کتاب «مراقبت های پرستاری در بیماران سکته مغزی» از عظیم عزیزی، ژاله ملایی و نرگس صادقی، راهنمایی جامع برای درک و مدیریت سکته مغزی است که بر اهمیت مراقبت های دقیق و دلسوزانه تأکید دارد و چراغ راهی برای پرستاران، دانشجویان و خانواده هاست. این اثر، مسیر پر چالش مراقبت از بیماران سکته مغزی را روشن ساخته و به جزئیات ظریف بیماری و راهکارهای عملی پرستاری می پردازد.

تجربه یک سکته مغزی می تواند زندگی فرد و خانواده اش را دگرگون کند. در این مسیر پرفراز و نشیب، نقش پرستار و مراقبان خانوادگی نقشی حیاتی و بی بدیل است. آن ها نه تنها باید با پیچیدگی های پزشکی و بالینی بیماری آشنا باشند، بلکه باید بتوانند حمایت عاطفی و عملی لازم را نیز ارائه دهند. کتاب ارزشمند «مراقبت های پرستاری در بیماران سکته مغزی» که توسط عظیم عزیزی، ژاله ملایی و نرگس صادقی نگاشته شده، با هدف توانمندسازی این قشر زحمتکش و دلسوز، به عمیق ترین جنبه های مراقبتی در این بیماران پرداخته است. این کتاب، یک منبع علمی صرف نیست، بلکه راهنمایی است که خواننده را در تجربه ای جامع از ابعاد مختلف سکته مغزی و مراقبت از آن همراهی می کند و تلاش می کند تا گامی مؤثر در جهت ارتقای کیفیت زندگی بیماران و آرامش خاطر مراقبان بردارد. این خلاصه جامع، نگاهی دقیق به مهم ترین مباحث مطرح شده در این کتاب خواهد داشت.

آشنایی با سکته مغزی: مبانی و پاتوفیزیولوژی

سکته مغزی، تجربه ای ناگهانی و اغلب ویرانگر است که در آن، لحظه ای حیاتی در عملکرد مغز دچار اختلال می شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که جریان خون به بخشی از مغز، ناگهان قطع یا به شدت کاهش می یابد. تصور کنید شبکه ای پیچیده از رگ ها که وظیفه اکسیژن رسانی و تغذیه مغز را بر عهده دارند، ناگهان دچار انسداد یا پارگی می شوند. نتیجه این حادثه، کمبود اکسیژن و مواد مغذی در سلول های مغزی است که می تواند منجر به آسیب و حتی مرگ آن ها شود. میزان و نوع ناتوانی ایجاد شده، به بخش آسیب دیده مغز و وسعت آن بستگی دارد و می تواند از مشکلات خفیف تا ناتوانی های شدید و دائمی متغیر باشد. درک این مبانی، نخستین گام در ارائه مراقبت های مؤثر و هدفمند به بیماران است.

سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی، که به آن حادثه عروق مغزی (CVA) نیز گفته می شود، یک اورژانس پزشکی است که نیاز به اقدامات فوری دارد. در طول این رویداد، مغز از اکسیژن و مواد مغذی که برای عملکرد صحیح ضروری هستند، محروم می ماند. این محرومیت، باعث مرگ سلول های مغزی در منطقه آسیب دیده می شود. هر یک دقیقه تأخیر در درمان، می تواند به مرگ میلیون ها سلول مغزی منجر شود و پیامدهای جدی برای بیمار به همراه داشته باشد. درک مکانیسم این بیماری به پرستاران کمک می کند تا با دقت بیشتری به علائم اولیه توجه کرده و اقدامات نجات بخش را در سریع ترین زمان ممکن آغاز کنند.

انواع سکته مغزی: ایسکمیک، هموراژیک و TIA

سکته مغزی به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر کدام مکانیسم و رویکرد مراقبتی خاص خود را دارند:

• سکته ایسکمیک: این نوع سکته مغزی شایع ترین نوع (حدود ۸۷٪) است و زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون، جریان خون به مغز را مسدود می کند. این لخته می تواند در رگ های مغز تشکیل شود (ترومبوتیک) یا از جای دیگری در بدن (مانند قلب یا شریان کاروتید) به مغز برسد (آمبولیک).
• حمله ایسکمیک گذرا (TIA): اغلب به عنوان مینی سکته شناخته می شود. در TIA، جریان خون به طور موقت مسدود می شود و علائم آن معمولاً در عرض چند دقیقه تا چند ساعت برطرف می گردد، بدون اینکه آسیب دائمی به مغز وارد شود. با این حال، TIA یک هشدار جدی است و نشان دهنده خطر بالای سکته مغزی کامل در آینده نزدیک است و نیاز به ارزیابی فوری پزشکی دارد.
• سکته هموراژیک: این نوع سکته مغزی کمتر شایع است اما اغلب شدیدتر است. زمانی رخ می دهد که یک رگ خونی در مغز پاره شده و خونریزی می کند. این خونریزی می تواند به دو صورت باشد: خونریزی داخل مغزی (Intracerebral Hemorrhage) که در داخل بافت مغز رخ می دهد یا خونریزی زیر عنکبوتیه (Subarachnoid Hemorrhage) که در فضای اطراف مغز اتفاق می افتد.

آشنایی پرستاران با تفاوت های این انواع، آن ها را در تشخیص سریع و اتخاذ مداخلات درمانی و مراقبتی مناسب یاری می رساند.

علل و عوامل خطرساز

شناخت عوامل خطرساز سکته مغزی، گامی اساسی در پیشگیری و مدیریت این بیماری است. این عوامل به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:

فاکتورهای قابل تغییر

این ها عواملی هستند که می توان با تغییر سبک زندگی یا درمان های پزشکی آن ها را کنترل کرد:

• فشار خون بالا (هایپرتنشن): مهم ترین عامل خطر قابل تغییر برای هر دو نوع سکته مغزی.
• دیابت ملیتوس: باعث آسیب به عروق خونی و افزایش خطر سکته می شود.
• کلسترول بالا: می تواند منجر به تجمع پلاک در عروق و ایسکمی شود.
• فیبریلاسیون دهلیزی: یک آریتمی قلبی که خطر تشکیل لخته و سکته آمبولیک را به شدت افزایش می دهد.
• مصرف سیگار و الکل: هر دو به عروق خونی آسیب می رسانند.
• چاقی و کم تحرکی: به افزایش فشار خون، دیابت و کلسترول کمک می کنند.
• تغذیه نامناسب: رژیم های غذایی سرشار از چربی و نمک.

فاکتورهای غیرقابل تغییر

این عوامل قابل کنترل نیستند، اما آگاهی از آن ها در ارزیابی خطر و مراقبت های پیشگیرانه اهمیت دارد:

• سن: خطر سکته مغزی با افزایش سن به طور قابل توجهی بالا می رود.
• جنسیت: در سنین پایین تر، مردان بیشتر در معرض خطر هستند؛ اما در سنین بالاتر، زنان بیشتر دچار سکته می شوند.
• نژاد و قومیت: برخی از نژادها (مانند آفریقایی-آمریکایی ها) خطر بالاتری دارند.
• سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی سکته مغزی، خطر ابتلا را افزایش می دهد.
• سابقه قبلی سکته مغزی یا TIA: پس از یک سکته مغزی یا TIA، خطر سکته های بعدی به شدت بالا می رود.

کتاب بر این نکته تأکید دارد که پرستاران باید با شناسایی و آموزش این عوامل خطرساز به بیماران و خانواده هایشان، نقش فعالی در پیشگیری اولیه و ثانویه سکته مغزی ایفا کنند.

علائم هشدار دهنده و شناسایی سریع (FAST)

شناسایی سریع علائم سکته مغزی، به معنای تفاوت بین بهبودی و ناتوانی دائمی است. زمان، در اینجا به معنای مغز است و هر دقیقه اهمیت دارد. کتاب بر اهمیت آموزش الگوی FAST برای عموم مردم و کادر درمانی تأکید می کند:

• F (Face drooping): افتادگی یک طرف صورت. از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک سمت صورتش آویزان است؟
• A (Arm weakness): ضعف یا بی حسی یک دست. از فرد بخواهید هر دو دستش را بالا بیاورد. آیا یک دست به پایین افتاده یا نمی تواند آن را بالا نگه دارد؟
• S (Speech difficulty): مشکل در صحبت کردن یا فهمیدن کلام. از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند. آیا گفتارش نامفهوم یا عجیب است؟
• T (Time to call 115): اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، فوراً با اورژانس (۱۱۵ در ایران) تماس بگیرید، حتی اگر علائم برطرف شدند.

همچنین، پرستاران باید به سایر علائم بالینی مهم مانند سردرد ناگهانی و شدید، گیجی، مشکلات ناگهانی در بینایی یک یا هر دو چشم، از دست دادن تعادل یا هماهنگی، و سرگیجه ناگهانی توجه داشته باشند. آموزش این علائم به خانواده ها و مراقبان، بخشی حیاتی از مراقبت جامعه نگر است.

شناخت به موقع علائم سکته مغزی، کلید طلایی نجات مغز و حفظ کیفیت زندگی است.

تشخیص و مداخلات درمانی اولیه در سکته مغزی

پس از شناسایی علائم هشداردهنده، مرحله بعدی تشخیص دقیق و اقدامات درمانی فوری است. این مرحله حیاتی است تا از آسیب بیشتر به مغز جلوگیری شود و شانس بهبودی بیمار افزایش یابد. در کتاب به تفصیل به روش های تشخیصی و درمانی اشاره شده که راهنمای عملی برای پرستاران است.

روش های تشخیصی کلیدی

تشخیص دقیق و سریع نوع سکته مغزی برای تعیین روش درمانی مناسب، ضروری است. ابزارهای تصویربرداری نقش محوری در این زمینه ایفا می کنند:

• سی تی اسکن (CT Scan): معمولاً اولین ابزار تشخیصی است که در اورژانس استفاده می شود. می تواند به سرعت خونریزی مغزی را تشخیص دهد و سکته هموراژیک را از ایسکمیک افتراق دهد.
• ام آر آی (MRI): جزئیات بیشتری از بافت مغز را نشان می دهد و می تواند سکته های ایسکمیک کوچک تر و آسیب های بافتی را که در سی تی اسکن قابل مشاهده نیستند، شناسایی کند.
• آنژیوگرافی (Angiography): برای مشاهده عروق خونی مغز و تشخیص انسدادها یا ناهنجاری هایی مانند آنوریسم (گشاد شدن رگ) یا مالفورماسیون شریانی-وریدی (AVM) استفاده می شود.
• سونوگرافی داپلر کاروتید (Carotid Doppler Ultrasound): این روش غیرتهاجمی برای بررسی جریان خون در شریان های کاروتید (رگ های اصلی گردن که خون را به مغز می رسانند) و تشخیص تنگی یا پلاک در آن ها استفاده می شود.

پرستاران نقش مهمی در آماده سازی بیماران برای این آزمایش ها و پایش وضعیت آن ها در طول و پس از انجام آن ها دارند.

درمان های اورژانسی و دارویی

درمان های اورژانسی با هدف بازگرداندن جریان خون یا کنترل خونریزی در کوتاه ترین زمان ممکن انجام می شوند:

• تزریق داروی فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (t-PA): این دارو تنها درمان تأیید شده برای سکته مغزی ایسکمیک حاد است. t-PA یک داروی حل کننده لخته است که می تواند جریان خون به مغز را بازگرداند و آسیب مغزی را کاهش دهد. اهمیت زمان طلایی در این مورد بی نظیر است؛ t-PA باید در عرض ۴.۵ ساعت از شروع علائم تزریق شود. پرستاران در ارزیابی دقیق زمان شروع علائم و پایش بیمار پس از تزریق این دارو نقش حیاتی دارند.
• سایر داروهای حیاتی در فاز حاد: شامل داروهای کنترل فشار خون، ضد انعقاد (در برخی موارد پس از فاز حاد) و داروهای ضد پلاکت.

مداخلات جراحی

در برخی موارد، برای درمان سکته مغزی، به خصوص نوع هموراژیک یا در صورت وجود لخته های بزرگ، ممکن است مداخلات جراحی ضروری باشد:

• کرانیکتومی دکامپرسیو (Decompressive Craniectomy): در مواردی که ورم مغزی شدید پس از سکته (معمولاً ایسکمیک وسیع) وجود دارد و فشار داخل جمجمه به شدت افزایش یافته، قسمتی از استخوان جمجمه برداشته می شود تا فضایی برای انبساط مغز فراهم شود و از آسیب بیشتر جلوگیری کند.
• کویلینگ (Coiling) و کلیمپینگ (Clipping): این روش ها برای درمان آنوریسم های مغزی (علت شایع خونریزی زیر عنکبوتیه) به کار می روند. در کویلینگ، کویل های پلاتینی از طریق کاتتر به داخل آنوریسم هدایت می شوند تا آن را پر کرده و از پارگی آن جلوگیری کنند. در کلیمپینگ، یک کلیپس فلزی در پایه آنوریسم قرار داده می شود تا جریان خون به داخل آن قطع شود.

پرستاران در مراقبت قبل و بعد از این جراحی ها، پایش علائم حیاتی و عصبی و مدیریت درد بیماران نقش کلیدی ایفا می کنند.

قانون مونرو-کلی (Monro-Kellie Doctrine)

این قانون، یک اصل بنیادی در نورولوژی و مراقبت های ویژه است که به پرستاران کمک می کند تا تغییرات فشار داخل جمجمه ای (ICP) را درک کنند. طبق این قانون، جمجمه یک محفظه بسته و غیر قابل انبساط است که شامل سه جزء اصلی است: بافت مغز، خون و مایع مغزی نخاعی (CSF). مجموع حجم این سه جزء ثابت است و هر گونه افزایش در حجم یکی از آن ها، باید با کاهش حجم یکی یا هر دو جزء دیگر جبران شود تا ICP در محدوده طبیعی باقی بماند. اگر این مکانیسم جبرانی ناتوان شود، فشار داخل جمجمه ای به سرعت افزایش یافته و می تواند منجر به آسیب مغزی شدید یا حتی مرگ شود. کتاب به طور ساده به توضیح این قانون می پردازد و اهمیت آن در پایش و مدیریت بیماران سکته مغزی (به خصوص در موارد ادم مغزی و خونریزی) را برای پرستاران روشن می سازد. پایش دقیق سطح هوشیاری، اندازه مردمک ها و علائم حیاتی، برای تشخیص زودهنگام افزایش ICP حیاتی است.

مراقبت های پرستاری تخصصی در بیماران سکته مغزی

مراقبت پرستاری در بیماران سکته مغزی فراتر از تجویز داروها و انجام اقدامات اولیه است. این مراقبت ها، یک رویکرد جامع و چندوجهی را طلب می کنند که از لحظه بستری شدن بیمار آغاز شده و تا توانبخشی و بازگشت به زندگی ادامه می یابد. پرستاران در این مسیر، نقش قلب تپنده تیم درمانی را ایفا می کنند. آن ها با مشاهده دقیق، ارزیابی مستمر و ارائه مداخلات هدفمند، به بیماران کمک می کنند تا از عوارض ثانویه جلوگیری کرده و به بهترین سطح عملکردی خود دست یابند. این بخش از کتاب، به تفصیل به این مراقبت های تخصصی می پردازد.

مراقبت های عمومی و پایش حیاتی

در فاز حاد سکته مغزی، پایش دقیق و مستمر علائم حیاتی بیمار از اهمیت بالایی برخوردار است. این مراقبت ها شامل موارد زیر است:

• پایش علائم حیاتی: کنترل منظم فشار خون، ضربان قلب، تعداد تنفس و دمای بدن برای شناسایی هر گونه تغییر غیرطبیعی.
• سطح هوشیاری: ارزیابی مداوم سطح هوشیاری با استفاده از مقیاس کما گلاسکو (GCS) برای تشخیص زودهنگام بدتر شدن وضعیت عصبی.
• تعادل مایعات و الکترولیت ها: پایش دقیق ورودی و خروجی مایعات برای جلوگیری از کم آبی یا اضافه بار مایعات و حفظ تعادل الکترولیت ها.
• جلوگیری از عوارض اولیه:
  • آسپیراسیون و پنومونی: ارزیابی بلع، پوزیشن دهی مناسب سر و تنه، و رعایت بهداشت دهان برای جلوگیری از ورود غذا یا مایعات به ریه و عفونت های ریوی.
  • ترومبوز وریدی عمقی (DVT) و آمبولی ریه (PE): انجام تمرینات حرکتی غیرفعال، استفاده از جوراب های الاستیک فشاری (TED) یا دستگاه های فشاری متناوب (IPC) برای تحریک جریان خون در پاها.

پرستاران با هوشیاری و دقت در این پایش ها، می توانند از بروز بسیاری از عوارض جدی پیشگیری کنند.

مدیریت اختلالات بلع (دیسفاژی)

دیسفاژی، یا مشکل در بلع، یکی از عوارض شایع و خطرناک پس از سکته مغزی است که می تواند منجر به آسپیراسیون و پنومونی شود. در این کتاب بر نکات زیر تأکید شده است:

• ارزیابی دقیق بلع: قبل از هر گونه تغذیه دهانی، پرستار باید بلع بیمار را ارزیابی کند. این ارزیابی شامل مشاهده سرفه، خفگی، تغییر صدا و نگه داشتن غذا در دهان است.
• تکنیک های تغذیه ایمن:
  • پوزیشن دهی صحیح: قرار دادن بیمار در وضعیت عمودی ۹۰ درجه در هنگام غذا خوردن و حداقل ۳۰ دقیقه پس از آن.
  • تغییر قوام غذا: استفاده از غذاهای پوره شده، مایعات غلیظ شده یا غذاهای نرم که بلع آن ها آسان تر است.
  • لقمه های کوچک: تشویق بیمار به خوردن لقمه های کوچک و جویدن کامل.
  • پایش و تشویق: نظارت بر بیمار در طول غذا خوردن و تشویق او به بلعیدن کامل هر لقمه.
• آموزش به بیمار و خانواده: آموزش علائم آسپیراسیون و تکنیک های تغذیه ایمن به خانواده.

مراقبت در اختلالات حرکتی و خطر بی حرکتی

ناتوانی حرکتی پس از سکته مغزی می تواند منجر به عوارض متعددی شود. پرستاران با اقدامات زیر به مدیریت این مشکلات کمک می کنند:

• پوزیشن دهی مناسب: تغییر وضعیت بیمار در بستر هر ۲ ساعت یکبار و استفاده از بالش ها برای حمایت از اندام های فلج شده و جلوگیری از بدشکلی.
• جلوگیری از زخم فشاری: ارزیابی منظم پوست، مرطوب نگه داشتن پوست، و استفاده از تشک مواج و وسایل کاهش فشار.
• انجام ROM (دامنه حرکتی) فعال و غیرفعال: تشویق بیمار به انجام حرکات فعال در اندام های سالم و انجام حرکات غیرفعال در اندام های فلج شده برای جلوگیری از خشکی مفاصل و آتروفی عضلانی.
• استفاده از وسایل کمکی: در صورت لزوم، استفاده از اسپلینت ها و ارتزها برای حفظ همراستایی و جلوگیری از بدشکلی.
• پیشگیری و مدیریت درد شانه: شانه دردناک یکی از عوارض شایع و ناتوان کننده است. پوزیشن دهی صحیح، حمایت از شانه در هنگام جابه جایی و انجام تمرینات مناسب می تواند به پیشگیری و کاهش درد کمک کند.

مداخلات در اختلالات شناختی

سکته مغزی می تواند به نقایص شناختی مانند مشکلات حافظه، توجه، قضاوت و حل مسئله منجر شود. پرستاران با این رویکردها به بیماران کمک می کنند:

• شناسایی مشکلات: ارزیابی مستمر عملکرد شناختی بیمار از طریق مشاهده و تعامل.
• استراتژی های پرستاری:
  • جهت دهی به واقعیت: تکرار اطلاعات زمان، مکان و وضعیت به بیمار.
  • محیط آرام و بدون تحریک: کاهش سر و صدا و عوامل مزاحم برای کمک به تمرکز بیمار.
  • استفاده از تقویم و ساعت: برای کمک به جهت گیری زمانی.
  • ارائه دستورالعمل های ساده: تقسیم وظایف به مراحل کوچک و ارائه دستورالعمل های واضح و مختصر.

رویکرد پرستاری در نقایص کلامی (آفازی)

آفازی، اختلال در توانایی تولید یا درک زبان است که پس از سکته مغزی می تواند رخ دهد. کتاب به انواع آفازی و رویکردهای پرستاری می پردازد:

• انواع آفازی:
  • آفازی بیانی (Broca’s Aphasia): بیمار در بیان کلمات مشکل دارد اما معمولاً می تواند کلام را درک کند.
  • آفازی درکی (Wernicke’s Aphasia): بیمار می تواند روان صحبت کند اما کلام را درک نمی کند و اغلب از کلمات نامربوط استفاده می کند.
• استراتژی های ارتباطی:
  • صبور بودن: به بیمار زمان کافی برای پاسخ دادن بدهید.
  • استفاده از جملات کوتاه و ساده: برای کمک به درک بیمار.
  • استفاده از ارتباطات غیرکلامی: اشاره، تصاویر، یا تخته های ارتباطی.
  • تشویق به تلاش: بیمار را به تلاش برای برقراری ارتباط تشویق کنید، حتی اگر با مشکل مواجه است.
• ارجاع به گفتاردرمانگر: همکاری با گفتاردرمانگر برای طراحی برنامه توانبخشی کلامی.

مراقبت های چشمی و بینایی

مشکلات بینایی مانند همیانوپی (نیمه کوری) یا دوبینی پس از سکته مغزی رایج است. مراقبت های پرستاری شامل:

• مدیریت همیانوپی: آموزش بیمار و خانواده برای چرخاندن سر و توجه به سمت فلج شده برای دیدن محیط.
• حفاظت از چشم: در بیماران دارای فلج صورت یا کاهش رفلکس پلک زدن، استفاده از قطره های چشمی مرطوب کننده و پوشش محافظ چشم برای جلوگیری از خشکی و آسیب.

مدیریت بی اختیاری ادرار و مدفوع

بی اختیاری می تواند چالش برانگیز و شرم آور باشد. پرستاران می توانند با برنامه های منظم به بیمار کمک کنند:

• برنامه های آموزش مثانه و روده: ایجاد یک برنامه منظم برای دفع ادرار و مدفوع برای کمک به بازآموزی کنترل مثانه و روده.
• بهداشت فردی: رعایت دقیق بهداشت برای جلوگیری از عفونت های ادراری و مشکلات پوستی.
• کاتتر: در صورت لزوم، استفاده از کاتتر ادراری (با رعایت کامل اصول استریل) و مدیریت آن.

مراقبت از پوست و جلوگیری از آسیب

حفاظت از پوست، به ویژه در مناطق تحت فشار، برای جلوگیری از زخم فشاری حیاتی است. این شامل ارزیابی منظم پوست، تمیز و خشک نگه داشتن آن، و استفاده از کرم های مرطوب کننده است.

مراقبت از دهان و دندان

بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از عفونت های دهانی و آسپیراسیون میکروب ها به ریه، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پرستاران باید به بیماران (یا مراقبانشان) آموزش دهند که چگونه به طور منظم دهان و دندان های بیمار را تمیز کنند.

مراقبت های جامع پرستاری، نه تنها به بهبودی جسمی، بلکه به حفظ کرامت و امید در بیماران سکته مغزی کمک می کند.

توانبخشی، ترخیص و مراقبت های جامعه نگر

مرحله توانبخشی، نقطه عطفی در مسیر بهبودی بیماران سکته مغزی است؛ جایی که امید به بازگشت عملکرد و استقلال، شکوفا می شود. این بخش از کتاب، با نگاهی به آینده، مسیر توانبخشی، آموزش های لازم هنگام ترخیص و راهکارهای مراقبت در منزل را روشن می سازد. تجربه بازگشت به خانه، برای بسیاری از بیماران و خانواده هایشان، همزمان با شور و شوق، با چالش هایی نیز همراه است. پرستاران در این مرحله، نقش حیاتی در آماده سازی بیمار و خانواده برای این دوران جدید ایفا می کنند، تا بیمار بتواند با حمایت کافی، زندگی خود را از نو بسازد.

اصول و اهمیت توانبخشی

توانبخشی، فرایندی جامع است که با هدف کمک به بیماران سکته مغزی برای بازیابی هرچه بیشتر عملکرد جسمی، شناختی و کلامی و ارتقای کیفیت زندگی آن ها انجام می شود. این فرایند شامل تیمی از متخصصان است:

• نقش فیزیوتراپی: فیزیوتراپ ها بر روی بازیابی قدرت عضلانی، تعادل، هماهنگی و توانایی راه رفتن تمرکز دارند. تمرینات شامل تقویت عضلات، بهبود دامنه حرکتی و آموزش الگوهای حرکتی صحیح است.
• نقش کاردرمانی: کاردرمانگران به بیماران کمک می کنند تا مهارت های لازم برای انجام فعالیت های روزمره زندگی (ADL) مانند لباس پوشیدن، حمام کردن، غذا خوردن و سایر وظایف مستقل را دوباره به دست آورند. آن ها همچنین ممکن است وسایل کمکی یا تغییرات محیطی لازم را پیشنهاد دهند.
• نقش گفتاردرمانی: گفتاردرمانگران به بیماران دارای آفازی (مشکلات کلامی) و دیسفاژی (مشکلات بلع) کمک می کنند تا توانایی های ارتباطی و بلع خود را بهبود بخشند.

بهترین درمان برای فیزیوتراپی سکته مغزی در منزل: این کتاب بر این باور است که ادامه فیزیوتراپی در منزل، مکمل ضروری جلسات درمانی در کلینیک است. تمرینات مداوم و منظم در محیط آشنای خانه، با راهنمایی فیزیوتراپ یا مراقب آموزش دیده، می تواند به بهبود سریع تر و پایدارتر منجر شود. این شامل تمرینات تقویتی، کششی، تعادلی و فعالیت های عملکردی متناسب با وضعیت بیمار است.

آموزش هنگام ترخیص و مراقبت در خانه

ترخیص از بیمارستان، آغاز مرحله جدیدی از مراقبت است. آموزش جامع به مراقبان خانوادگی، کلیدی ترین عنصر موفقیت در این مرحله است:

آموزش جامع به مراقبان خانوادگی:

• نحوه جابه جا کردن بیمار و تعویض ملحفه: آموزش صحیح تکنیک های جابه جایی بیمار برای جلوگیری از آسیب به بیمار و مراقب، و همچنین نحوه تعویض ملحفه در حالی که بیمار در بستر است.
• لزوم جابه جا کردن اندام ها: توضیح اهمیت تغییر وضعیت منظم اندام های فلج شده برای جلوگیری از زخم فشاری، انقباضات و درد.
• تغییرات لازم در محیط خانه برای ایمنی بیمار:
  • شرایط اتاق: اطمینان از نور کافی، تهویه مناسب، و عدم وجود موانع خطرناک.
  • وسایل لازم: تهیه وسایلی مانند نرده های حمام، صندلی توالت فرنگی، واکر یا عصا، تشک مواج و تخت های قابل تنظیم.
  • حذف موانع: جمع آوری فرش های کوچک، سیم های برق و هر چیزی که ممکن است باعث زمین خوردن بیمار شود.
• رژیم غذایی و دارویی: آموزش دقیق در مورد نوع رژیم غذایی مناسب (به خصوص در صورت دیسفاژی)، دوز و زمان مصرف داروها، و عوارض جانبی احتمالی.

این آموزش ها به خانواده کمک می کند تا با اعتماد به نفس بیشتری از بیمار مراقبت کنند و در صورت بروز مشکل، اقدامات لازم را انجام دهند.

بهبود فعالیت های مراقبت از خود (ADL)

یکی از اهداف اصلی توانبخشی، کمک به بیمار برای بازیابی استقلال در فعالیت های روزمره است. این شامل آموزش و تمرین در زمینه های زیر است:

• لباس پوشیدن: استفاده از لباس های گشاد و دکمه دار، آموزش تکنیک های یک دستی برای پوشیدن و درآوردن لباس.
• حمام کردن: استفاده از صندلی حمام، میله های حمایتی و دوش دستی برای حمام کردن ایمن تر.
• غذا خوردن: استفاده از ظروف و وسایل کمکی مخصوص، و آموزش تکنیک های بلع ایمن.

هدف نهایی، افزایش استقلال بیمار و کاهش وابستگی او به مراقبان است.

آمادگی برای راه رفتن و افزایش تحرک

بازگشت توانایی راه رفتن، آرزوی بسیاری از بیماران سکته مغزی است. این فرایند تدریجی و مرحله به مرحله است:

• تمرینات قدرتی و تعادلی: شروع با تمرینات نشستن و ایستادن، حفظ تعادل در حالت ایستاده، و سپس گام برداشتن با کمک.
• استفاده از وسایل کمکی: ابتدا واکر، سپس عصا و در نهایت تلاش برای راه رفتن مستقل.
• محیط ایمن: اطمینان از ایمنی محیط برای جلوگیری از سقوط در حین تمرین.

جنبه های روان شناختی و اجتماعی

سکته مغزی تنها بر جسم تأثیر نمی گذارد، بلکه می تواند پیامدهای عمیق روان شناختی و اجتماعی نیز داشته باشد. کتاب بر اهمیت توجه به این جنبه ها تأکید می کند:

• شناسایی و مدیریت افسردگی و اضطراب: این حالات روحی در بیماران و حتی مراقبان آن ها شایع است. پرستاران باید علائم آن را شناسایی کرده و در صورت لزوم، به مشاوره روان شناختی یا روان پزشکی ارجاع دهند.
• اهمیت حمایت اجتماعی و گروه های حمایتی: تشویق بیماران و خانواده هایشان به مشارکت در گروه های حمایتی، می تواند حس انزوا را کاهش داده و فضایی برای تبادل تجربیات و راهکارها فراهم کند.
• بازگشت به فعالیت های اجتماعی: کمک به بیمار برای بازگشت تدریجی به فعالیت های اجتماعی و اوقات فراغت که به او حس هدفمندی و تعلق را بازگرداند.

توجه به ابعاد روحی و اجتماعی، بخش جدایی ناپذیری از مراقبت جامع است که به بیمار کمک می کند تا زندگی معناداری پس از سکته مغزی داشته باشد.

---

نتیجه گیری

کتاب «مراقبت های پرستاری در بیماران سکته مغزی» اثر عظیم عزیزی، ژاله ملایی و نرگس صادقی، بیش از یک منبع آموزشی، خود یک تجربه ارزشمند در دنیای پرستاری است. این اثر با رویکردی جامع و انسان محور، نه تنها دانش پرستاران و دانشجویان را در زمینه مراقبت های بالینی سکته مغزی ارتقا می دهد، بلکه با ارائه راهکارهای عملی و دقیق، به مراقبان خانوادگی نیز کمک می کند تا در مسیر پرچالش مراقبت از بیماران خود، با آگاهی و توانمندی بیشتری گام بردارند.

در این کتاب، از مبانی و پاتوفیزیولوژی سکته مغزی گرفته تا تشخیص، درمان های اولیه، مراقبت های تخصصی در مشکلات بلع، حرکتی، شناختی، کلامی و توانبخشی پس از ترخیص، همگی با دقت و دلسوزی خاصی مورد بررسی قرار گرفته اند. تأکید بر اهمیت زمان در مواجهه با سکته مغزی، آموزش دقیق علائم هشداردهنده، و ارائه جزئیات مربوط به هر مرحله از مراقبت، این کتاب را به یک راهنمای کاربردی و قابل اعتماد تبدیل می کند.

پیام اصلی کتاب، اهمیت رویکرد جامع و بیمار محور است؛ اینکه هر بیمار سکته مغزی، یک فرد منحصر به فرد با نیازها و چالش های خاص خود است که نیازمند برنامه ریزی مراقبتی شخصی سازی شده است. همکاری تنگاتنگ تیم درمانی، شامل پرستاران، پزشکان، فیزیوتراپ ها، کاردرمانگران و گفتاردرمانگران، در کنار نقش محوری و بی بدیل مراقبان خانوادگی، ستون های اصلی بهبودی و بازگشت به زندگی هستند. این کتاب، پرستاران را به عنوان ستون فقرات این تیم معرفی می کند که با مشاهده دقیق، ارزیابی مستمر و همدلی، می توانند تفاوت بزرگی در مسیر بهبودی بیماران ایجاد کنند.

در نهایت، این خلاصه تنها بخشی از گنجینه دانش و تجربه نهفته در این کتاب ارزشمند است. برای تسلط عمیق تر بر مباحث و دستیابی به جزئیات کاربردی که هر پرستار، دانشجو و مراقب خانوادگی بدان نیاز دارد، مطالعه کامل کتاب «مراقبت های پرستاری در بیماران سکته مغزی» از نویسندگان محترم، به شدت توصیه می شود. این اثر، نه تنها یک راهنما، بلکه منبع الهامی برای ارائه مراقبت هایی دلسوزانه و مؤثر به کسانی است که پس از سکته مغزی، به یاری و حمایت ما نیاز دارند.