«تحلیل و آسیب شناسی شعر آیینی شاعران کاشان» منتشر شد

تازوما/اصفهان در حوزه شعر آیینی، مردم مدام به دنبال سروده ها و بیان های نو هستند. مردم مشتاق اند تا با هر داستان نویی آشنا شوند. همین مسیله سبب شده است تا بعضی از شاعران و مداحان ما با تکیه بر احادیث و روایت های ضعیف و ماجراهای غیرمستند، به سمت سرودن برخی از اشعار بروند. بررسی این انحراف محتوایی در قلمرو فارسی اهمیت وافری دارد.

یکی از تازه ترین کتاب های منتشرشده در مرکز انتشارات دانشگاه کاشان «تحلیل و آسیب شنایی شعر آیینی شاعران کاشان از سده ششم تا امروز» است که به همت رضا شجری، عضو هییت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، و الهام عربشاهی کاشی، دانش آموخته دکترای زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه کاشان به بازار فرهنگی کشورمان وارد شده است. شجری، نویسنده اول این کتاب، در باب محتوا، بخش ها، اهداف نشر و مخاطبان اصلی و غیرمتخصص آن با تازوما گفت وگو داشت که در ادامه آن را می خوانید.

 لطفاً درباره محتوای اصلی کتاب «شعر آیینی شاعران کاشان» توضیح بدهید. در واقع، در مواجهه با این کتاب کدام مطلب اصلی را به دست می آوریم؟

همان طور که می دانید عنوان کامل این کتاب «تحلیل و آسیب شناسی شعر آیینی شاعران کاشان از سده ششم تا امروز» است. در واقع، بحث آسیب شناسی شعر آیینی شاعران را از سدۀ ششم تا امروز واکاوی کردیم، اما فقط در محدودۀ کاشان به آن نظر داشتیم. انتخاب این محدوده مکانی به این دلیل است که کاشانی ها نقش مهمی در توسعه شعر آیینی داشته اند. بنابراین، مطلب اصلی کتاب را اگر به اختصار بخواهم بگویم در عنوان آن بازتاب یافته است.

 این آسیب شناسی از چه جنبه هایی صورت گرفته است؟

در این کتاب، این آسیب شناسی در دو گونه دینی و ادبی تعریف می شود. بیشتر به ضعف ها، کاستی ها و نارسایی های محتوایی و ادبی و زبانی این قلمرو شعر فارسی نظر دارد. به بیان دیگر، شناخت بایدها و نبایدها، لغزش ها و آفات شعر آیینی در کاشان و بین قرون ششم تا امروز از رسالت های مهم این کتاب است.  

محتوای این اثر در چند بخش و در چه موضوعات جزیی تری تنظیم شده است؟

کتاب دارای پنج فصل است که به ترتیب درباره آن ها به طور فهرست وار توضیح خواهم داد. در فصل اول یا کلیات کتاب به مباحث نظری، مانند مفهوم شناسی شعر آیینی، تعاریف این نوع شعر، مفهوم آسیب شناسی و تفاوت آن با نقد، آمده است. جایگاه، خاستگاه و اهمیت شهر کاشان نیز در گسترش این گونه ادبی مورد تامل قرار گرفته است. در فصل دوم، به آسیب شناسی شعر آیینی نظر داریم و می توان گفت اصلی ترین بخش کتاب است. بی توجهی به فلسفه و رسالت شعر آیینی به عنوان یک آسیب، توجه به شورآفرینی تا شعور آفرینی، بدعت و تحریف، اسطوره سازی، خرافه، توجه به امور موهوم، جبرگرایی، استناد به داستان ها و روایات نادرست یا ضعیف و مخدوش، الوهیت انگاری معصومین(ع) و بحث جمال آنان، پایین آوردن مقام آنان از جمله مقوله های موردواکاوی در فصل دوم است. بیشتر این بخش در حوزه آسیب شناسی محتوایی است و برای ما اهمیت بیشتری داشت، زیرا با اعتقادات و باورهای مردم به طور مستقیم  پیوندی نزدیک دارد. این بحث از جنبه دیگر نیز که پیامدش تحریف و انحراف و گمراهی است، اهمیتی جدی دارد. به طورکلی، در فصل های دوم و سوم به مباحث در سطح ادبی و بلاغی نظر می شود. همچنین اشارات وزنی، واکاوی تصاویر هنری و ادبی، افراط در آرایۀ اغراق و غلو دربارۀ ایمۀ معصومین(ع)، به کارگیری ویژگی های خط کهن در شعر معاصر و عامیانه سرایی از مهم ترین مسایلی است که در دومین و سومین فصل کتاب به آن ها نظر کردیم.  

 فصل های چهارم و پنجم را به دلایلی با هم توضیح می دهم. آسیب های واژگانی، زبانی، صرفی، نحوی و نگارشی اصلی ترین بحث های این دو قسمت پایانی به شمار می آیند. استفاده از واژگان مهجور و دشوار، ترکیبات نادرست، انواع توصیفات کلیشه ای و به دوراز خلاقیت، عربی مآبی، مشکلات دستوری و نگارشی جزو اساسی ترین موضوعات و بحث های دو فصل چهارم و پنجم هستند. به طورکلی، می توان گفت کتابی است نسبتاً جامع، راهبردی و راهگشا برای شناخت شعر آیینی و هم آسیب هایی که احیاناً در این ژانر ادبی وجود دارد. ما برای بررسی همه جانبه و عمیق مباحث فصل یکم تا پنجم، از حدود 500 مرجع فارسی و عربی استفاده کردیم.  

هدف شما از تالیف این کتاب چه بود؟ این کتاب قرار است به کدام نیاز جامعه کتاب خوان ما پاسخ بگوید؟

شعر آیینی کشور ما در سال های پس از انقلاب گسترش بسیاری یافته است. به جز اینکه شاعران این حوزه به سرودن علاقه بسیاری نشان می دهند، مردم نیز مدام به دنبال شعرها و بیان های نو در این شاخه هستند. مردم مشتاق اند تا هر با حکایت و داستانی نو آشنا شوند. همین مسیله سبب شده تا بعضی از شاعران و مداحان ما، با تکیه بر احادیث و روایت های ضعیف به سمت سرودن برخی از اشعار بروند. این چنین شاعرانی که با تکیه بر ماجراهای غیرمستند، شعر می سرایند در جست وجوی اشعاری هستند که با آن ها مردم کوچه و بازار و هر مخاطب دیگری را تحت تاثیر قرار دهند. این انحرافی محتوایی است که در جامعۀ ما وجود دارد.

مسیله دیگری که وجود داشت در جامعه و احساس نیاز شد که به سمت نگارش این کتاب برویم، این است که مداحان بعضاً با اصول و قواعد آشنا نیستند و ممکن است هر نوع نوشتاری را به اسم شعر عرضه کنند. ما به این مسیله انتقاد داشتیم و احساس کردیم باید در جامعه به طور جدی تری به آن نگاه شود. بنابراین، ما تصمیم گرفتیم که دست کم در محدوده شاعران کاشان این معضلات را بررسی کنیم، چون بیشتر شاعران این شعر آیینی مثل حسن کاشی و محتشم برآمده از کاشان هستند. البته قم و دیگر شهرهای مذهبی نیز در این شاخه تلاش بسیاری کرده اند و از دیرباز تا امروز شاعران قدری دارند. بسیار مهم است که در جامعه کنونی ما نیز شعر آیینی نقد و آسیب شناسی شود.  

 مخاطبان اصلی این کتاب چه کسانی هستند؟

شاعران و مداحانی که دغدغه اصلی شان شعر آیینی است و به هر طریقی با آن ارتباط دارند، مخاطبان اصلی این کتاب شمرده می شوند. سرایندگان این قلمرو ممکن است با هدف بیداری شعور اثری خلق کنند، اما واقعیت این است که گروهی صرفاً به دنبال شور و هیجان آفرینی هستند. اگر کسی بخواهد در این شاخه هوشمندانه قدم بردارد، کتاب برایش اهمیت فراوانی خواهد یافت.  

آیا این کتاب می تواند مورد توجه و مطالعه دیگر گروه ها و مخصوصاً افراد غیرمتخصص قرار بگیرد؟

بله. عموم مردم و خاصه واعظان می توانند از این کتاب و متناسب با علایق خود استفاده کنند. مخصوصاً به این دلیل می گویم که واعظان می توانند به کتاب مدنظر مراجعه کنند، چون روایات گوناگون را از نظر سندی بررسی کرده ایم. بنابراین، در آگاهی بخشی در خصوص این روایات برای واعظی که قرار است در همین شاخه ها صحبت کند، بسیار سودمند است. در این کتاب ما ثابت کرده ایم که برخی از داستان های مطرح شده از سوی واعظان واقعیت ندارند و برای مثال اسطوره سازی، جعلی و خرافی هستند. مردم عادی هم که مخاطب این نوع شعر و منبرها هستند، می توانند با مراجعه به کتاب متوجه شوند که کدام یک از داستان ها سندیت ندارند. همچنین این کتاب می تواند برای استادان و دانشجویان و پژوهشگران حوز شعر و ادبیات فارسی بسیار مفید باشد.  

پایان خبر تازوما