برای بخشیدن مهریه اجازه پدر لازم است

خیر، از نظر قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، برای زنانی که به سن بلوغ و رشد رسیده اند، اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم نیست. زن به محض وقوع عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه دخل و تصرفی را که بخواهد در آن انجام دهد. این حق مالکیت و اختیار، از ارکان اصلی حقوق مالی زن در قانون است و اذن ولی در آن نقشی ندارد، هرچند برخی دفاتر اسناد رسمی ممکن است رویه های احتیاطی خاص خود را داشته باشند.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زنان در عقد نکاح، همواره موضوع سوالات و ابهامات بسیاری بوده است. از زمان جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهر خود می شود و این حق، استقلال مالی او را در پی دارد. اما یکی از پرسش های رایج در خصوص این حق، چگونگی و شرایط بخشیدن آن است؛ به ویژه آنکه آیا برای بخشیدن مهریه، رضایت و اجازه پدر ضروری است؟

در مواجهه با این موضوع، افراد بسیاری به دنبال راهنمایی دقیق و مستند هستند تا بتوانند با آگاهی کامل تصمیم گیری کنند. این ابهام، غالباً از تفاوت بین الزامات قانونی و رویه های عملی برخی نهادها نشأت می گیرد. این مقاله با هدف روشن ساختن این مسئله، به بررسی جامع مبانی قانونی، شرایط بخشش مهریه، رویه های مرسوم و راهکارهای عملی در این مسیر می پردازد. با مطالعه این نوشتار، خوانندگان درک کاملی از جایگاه اذن پدر در فرایند بخشش مهریه پیدا خواهند کرد و با اعتماد بیشتری می توانند گام های لازم را بردارند.

مبانی قانونی مالکیت زن بر مهریه و حق تصرف

در نظام حقوقی ایران، مهریه نه تنها یک سنت اجتماعی، بلکه یک حق قانونی و مالی است که با وقوع عقد نکاح، بر ذمه مرد قرار می گیرد. درک صحیح از ماهیت و مبانی قانونی مهریه، کلید فهم این موضوع است که زن چه اختیاراتی در خصوص آن دارد و آیا برای تصرف در آن، به اذن شخص دیگری نیاز دارد یا خیر.

تعریف مهریه و ماهیت آن در قانون مدنی

مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج یا پس از آن، به همسر خود می پردازد. این مال می تواند به صورت نقد، سکه، ملک، منفعت یا هر چیز دیگری باشد که ارزش مالی داشته باشد و در عقد نکاح به توافق طرفین رسیده باشد. در قانون مدنی ایران، مهریه به محض وقوع عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد، حتی اگر زن آن را مطالبه نکرده باشد یا زمان پرداخت آن به آینده موکول شده باشد. این حق، از همان لحظه عقد، برای زن ثابت و قابل مطالبه است.

انواع مهریه در قانون مدنی شامل مهرالمسمی (مهریه مشخص شده در عقد)، مهرالمثل (مهریه ای که با توجه به وضعیت زن در عرف تعیین می شود، در صورت عدم تعیین در عقد و وقوع نزدیکی)، و مهرالمتعه (مهریه ای که مرد به اختیار خود و متناسب با وضعیت مالی خویش به زن می دهد، در صورت عدم تعیین مهریه در عقد و طلاق قبل از نزدیکی) است. هر یک از این انواع، در صورت تحقق شرایط خاص خود، برای زن حق مالی ایجاد می کنند.

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و حق تصرف

اساسی ترین ماده قانونی که استقلال زن در تصرف مهریه را تبیین می کند، ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی است که صراحتاً بیان می دارد: «به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده، نقطه ثقل بحث مالکیت و اختیار زن بر مهریه است.

مفهوم «مالکیت» در این ماده به معنای صاحب شدن کامل و بلامنازع مهریه است. یعنی زن از لحظه عقد، صاحب قانونی مهریه خود محسوب می شود، حتی اگر آن را به طور کامل دریافت نکرده باشد. این مالکیت، به او حق می دهد که هر «تصرفی» را که مایل است، در مهریه اش انجام دهد. این تصرفات شامل مطالبه، انتقال به دیگری، بخشیدن (بذل، ابراء یا هبه) و صلح کردن مهریه می شود. این گستره اختیار، نشان دهنده استقلال کامل زن در تصمیم گیری برای حق مالی خود است.

استقلال مالی زن در تصرف مهریه

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، بر استقلال مالی زن در خصوص مهریه خود تاکید می کند. مهریه بخشی از دارایی های شخصی و خصوصی زن است و هیچ کس، حتی پدر یا همسرش، حق ندارد بدون رضایت او در آن تصرف کند یا مانع تصرف او شود. این استقلال مالی، به زن امکان می دهد تا با آزادی کامل در مورد حقوق مالی خود تصمیم بگیرد و آن را مطابق با اراده و خواست خود مدیریت کند. این اصل، ریشه در مبانی فقهی و حقوقی قوی دارد و از زن در برابر هرگونه اجبار یا فشار برای چشم پوشی از حقش حمایت می کند.

زن به محض وقوع عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی را که بخواهد در آن بنماید. این ماده قانونی، استقلال کامل مالی زن در خصوص مهریه خود را به رسمیت می شناسد و بر عدم نیاز به اذن ولی تاکید دارد.

شرایط اساسی برای بخشش مهریه و جایگاه اذن پدر

بخشش مهریه، یک اقدام حقوقی مهم است که نیازمند رعایت شرایط خاصی برای صحت و اعتبار قانونی آن است. درک این شرایط، به زن کمک می کند تا با آگاهی کامل و بدون دغدغه های حقوقی، در مورد حق مالی خود تصمیم بگیرد. یکی از مهم ترین ابهامات در این زمینه، نقش اذن پدر در فرایند بخشش مهریه است که در ادامه به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.

شرایط عمومی صحت بخشش مهریه توسط زن

برای اینکه بخشش مهریه از سوی زن صحیح و معتبر باشد، باید چند شرط اساسی وجود داشته باشد. این شرایط به طور کلی تضمین کننده این هستند که زن با اراده آزاد و آگاهی کامل اقدام به بخشش حق مالی خود کرده است:

• عقل: زن در زمان بخشش مهریه باید دارای عقل کامل باشد. به این معنی که از نظر روانی و فکری سالم باشد و توانایی درک ماهیت و پیامدهای اقدام خود را داشته باشد. بخشش مهریه توسط فردی که مجنون یا فاقد سلامت عقل است، از نظر قانونی باطل و بی اعتبار است.
• بلوغ: رسیدن به سن بلوغ شرعی برای دختران، ۹ سال تمام قمری است. پس از رسیدن به این سن، دختر از نظر شرعی بالغ محسوب می شود.
• رشد: علاوه بر بلوغ، زن باید از نظر عقلی نیز «رشید» باشد. رشد به معنای توانایی اداره امور مالی و تشخیص نفع و ضرر خود در معاملات و تصرفات مالی است. معمولاً سن رشد برای انجام امور مالی، ۱۸ سال تمام شمسی در نظر گرفته می شود.

  برای دختران زیر ۱۸ سال که حکم رشد از دادگاه دریافت نکرده اند، بخشش مهریه نیازمند تایید دادگاه است. در این موارد، دادگاه با بررسی شرایط و اطمینان از اینکه بخشش به صلاح دختر است و تحت تاثیر اجبار یا فریب صورت نگرفته، حکم رشد او را تایید می کند. این تدبیر قانونی برای حمایت از افراد کم سن و ناآشنا به مسائل مالی است.

• قصد و رضا: مهم ترین شرط برای صحت بخشش مهریه، این است که زن این کار را کاملاً با «قصد» و «رضایت» قلبی خود انجام دهد. یعنی بخشش مهریه نباید تحت هیچ گونه اکراه، اجبار، تهدید یا فریب صورت گرفته باشد. اگر اثبات شود که زن تحت فشار یا زور مهریه خود را بخشیده، این بخشش از نظر قانونی باطل و بی اعتبار خواهد بود. رضایت باید کاملاً آزادانه و از روی میل باطنی باشد.

ضرورت قانونی اذن پدر برای بخشیدن مهریه: بررسی دقیق قانون

پاسخ به این پرسش کلیدی، از منظر قانون مدنی ایران، کاملاً صریح و روشن است: خیر، از نظر قانونی، اذن پدر برای زن بالغ و رشید جهت بخشیدن مهریه، لازم نیست. مهریه یک حق مالی شخصی است که به محض وقوع عقد نکاح به مالکیت زن در می آید و زن می تواند هرگونه تصرفی را که بخواهد در آن انجام دهد. این حق، کاملاً مستقل از اذن ولی در امور ازدواج است.

هیچ ماده قانونی در قانون مدنی یا سایر قوانین مرتبط، وجود ندارد که بخشیدن مهریه را منوط به کسب اجازه یا رضایت پدر کند. این بدان معناست که اگر زنی شرایط عقل، بلوغ، رشد، قصد و رضا را دارا باشد، می تواند بدون نیاز به موافقت پدرش، مهریه خود را ببخشد. این موضوع از اصول بنیادین استقلال مالی زن در حقوق ایران است.

تفاوت اذن پدر در عقد نکاح و تصرف در مهریه

ممکن است این سوال پیش آید که چرا اذن پدر برای دختر باکره در عقد نکاح لازم است، اما برای بخشش مهریه خیر. این دو مورد از نظر حقوقی کاملاً متفاوت هستند:

1. اذن پدر در عقد نکاح (برای دختر باکره): بر اساس ماده ۱۰۴۳ قانون مدنی، عقد نکاح دختر باکره، حتی اگر به سن بلوغ رسیده باشد، منوط به اجازه پدر یا جد پدری اوست. این اذن جنبه حمایتی و مصلحت اندیشانه دارد و هدف آن جلوگیری از تصمیمات عجولانه یا سوءاستفاده های احتمالی از دختران جوان است.
2. تصرف در مهریه: مهریه، پس از وقوع عقد نکاح، به عنوان یک حق مالی به مالکیت زن در می آید. تصرف در اموال شخصی (از جمله بخشش آن) تابع قواعد عمومی معاملات است که در آن، فرد بالغ و رشید، حق کامل تصرف در اموال خود را دارد. در اینجا، دیگر جنبه حمایتی ولی که در امر ازدواج مطرح است، کاربرد ندارد، زیرا ازدواج قبلاً صورت گرفته و زن به مالکیت مهریه رسیده است.

بنابراین، این تفاوت در ماهیت حقوقی دو عمل (عقد نکاح و تصرف در مال) است که تفاوت در لزوم یا عدم لزوم اذن پدر را توجیه می کند. زن به عنوان مالک مهریه خود، در این زمینه از استقلال کامل برخوردار است.

رویه دفاتر اسناد رسمی و راهکارهای قانونی

با وجود اینکه قانون صراحتاً اذن پدر را برای بخشیدن مهریه ضروری نمی داند، اما گاهی در عمل، فرد ممکن است در دفاتر اسناد رسمی با رویه های متفاوتی روبرو شود. برخی دفترداران ممکن است بنا بر احتیاط یا تفاسیر خاص خود، اذن پدر را درخواست کنند. این بخش به بررسی چرایی این رویه و راهکارهای مواجهه با آن می پردازد.

چرایی درخواست اذن پدر در برخی دفاتر اسناد رسمی

درخواست اذن پدر در برخی دفاتر اسناد رسمی، ریشه در قانون ندارد و صرفاً یک «رویه احتیاطی» محسوب می شود. دلایل احتمالی برای این رویه عبارتند از:

• جلوگیری از تصمیمات عجولانه: برخی سردفتران ممکن است تصور کنند که دختران جوان، تحت تاثیر احساسات یا فشار قرار گرفته اند و قصد بخشش مهریه را با آگاهی کامل ندارند.
• اجبار یا سوءاستفاده: برای جلوگیری از مواردی که شوهر زن را مجبور به بخشش مهریه کرده است، برخی دفترداران سعی در احراز رضایت کامل و بدون فشار زن دارند.
• مسئولیت پذیری: سردفتران تمایل دارند تا در مواردی که ممکن است بعدها اختلافی پیش آید، تمامی جوانب احتیاط را رعایت کرده باشند تا از مسئولیت های آتی مصون بمانند.

این رویه ها، هرچند با نیت خیرخواهانه انجام شود، اما از نظر قانونی وجاهت ندارد و نمی تواند حق تصرف قانونی زن را محدود کند.

دیدگاه کانون سردفتران و دفتریاران

کانون سردفتران و دفتریاران به عنوان نهاد نظارتی بر دفاتر اسناد رسمی، بارها بر این نکته تأکید کرده است که درخواست اذن پدر برای بخشش مهریه توسط زن بالغ و رشید، از نظر قانونی الزامی نیست. این کانون بر اجرای صحیح قوانین و مقررات توسط دفترداران تأکید دارد و هرگونه رویه خارج از چارچوب قانون را تخلف می داند.

در واقع، از دیدگاه این کانون، وظیفه سردفتر، احراز هویت، اهلیت (عقل، بلوغ، رشد) و قصد و رضای واقعی زن است و نه ورود به مسائلی که قانون صراحتاً آن را لازم ندانسته است. بخشنامه ها و دستورالعمل های داخلی کانون نیز در راستای شفاف سازی و تاکید بر این اصول قانونی صادر می شوند تا دفترداران از اعمال سلیقه ای یا رویه های غیرقانونی پرهیز کنند.

راهکارهای عملی در مواجهه با امتناع دفترخانه

اگر فردی با وجود دارا بودن شرایط قانونی، با امتناع یک دفتر اسناد رسمی از ثبت بخشش مهریه بدون اذن پدر مواجه شد، می تواند از راهکارهای زیر استفاده کند:

1. تغییر دفترخانه: ساده ترین راهکار، مراجعه به یک دفترخانه دیگر است. بسیاری از دفاتر اسناد رسمی، با آگاهی کامل از قوانین، این رویه احتیاطی را ندارند و ثبت بخشش مهریه را بدون اذن پدر انجام می دهند.
2. شکایت رسمی به کانون سردفتران و دفتریاران: در صورتی که فرد احساس کند دفترخانه ای بدون دلیل قانونی از انجام وظیفه خود سر باز زده است، می تواند با ارائه شکواییه رسمی به کانون سردفتران و دفتریاران استان مربوطه، از دفترخانه متخلف شکایت کند. این کانون موظف به بررسی شکایت و برخورد با تخلفات احتمالی است.
3. تنظیم «سند عادی» بخشش مهریه: اگر به هر دلیلی امکان ثبت رسمی بخشش در دفترخانه وجود نداشت، می توان یک سند عادی (دست نویس یا تایپ شده) مبنی بر بخشش مهریه تنظیم کرد. این سند باید شامل جزئیات کامل مهریه، قصد بخشش، تاریخ، امضای زن و ترجیحاً امضای دو شاهد باشد.

   البته، سند عادی به اندازه سند رسمی اعتبار ندارد و اثبات آن در دادگاه ممکن است دشوارتر باشد، به خصوص اگر طرف مقابل در آینده آن را انکار کند. بنابراین، هرچند این سند از نظر قانونی معتبر است، اما برای پیشگیری از مشکلات اثباتی آتی، بهتر است به صورت رسمی ثبت شود یا با مدارک و شواهد قوی پشتیبانی گردد. بخشش مهریه به صورت شفاهی یا صرفاً دست نویس فاقد اعتبار رسمی کافی است و اثبات آن در مراجع قضایی بسیار دشوار خواهد بود.

4. مراجعه به دادگاه برای اخذ حکم تأیید بخشش مهریه: در برخی موارد، زن می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده، دعوای «تأیید بخشش مهریه» را مطرح کند. دادگاه پس از بررسی شرایط و احراز صحت بخشش (عقل، بلوغ، رشد، قصد و رضا)، حکم به تأیید بخشش مهریه صادر می کند. این حکم، اعتبار رسمی خواهد داشت و می تواند جایگزین ثبت در دفترخانه شود.

انواع بخشش مهریه و آثار حقوقی آن

زن می تواند به روش های مختلفی از حق مهریه خود چشم پوشی کند که هر یک آثار حقوقی خاص خود را دارند. آگاهی از این تفاوت ها برای تصمیم گیری آگاهانه و جلوگیری از پشیمانی های احتمالی ضروری است. در اینجا به بررسی چهار نوع اصلی بخشش مهریه و پیامدهای حقوقی آن ها پرداخته می شود.

ابراء ذمه زوج

«ابراء» به معنای بری کردن ذمه مدیون است. در مورد مهریه، ابراء زمانی اتفاق می افتد که زن به صورت یک طرفه و بدون نیاز به موافقت یا پذیرش مرد، او را از پرداخت مهریه بری می کند. به عبارت دیگر، زن به مرد می گوید: «من از مهریه ام گذشتم و تو دیگر دینی به من نداری.»

پیامد حقوقی: ابراء، یک عمل حقوقی قطعی و لازم الاجرا است و از آن نمی توان رجوع کرد. به این معنا که پس از ابراء، دین مهریه به طور کامل ساقط می شود و زن دیگر نمی تواند مهریه خود را از مرد مطالبه کند. این عمل، یک ایقاع (عمل حقوقی یک طرفه) است و تنها با اراده زن محقق می شود. اگر زن به هر دلیلی پشیمان شود، راهی برای مطالبه مجدد مهریه ابراء شده وجود نخواهد داشت.

هبه مهریه (بخشش)

«هبه» به معنای بخشیدن مالی به دیگری به عنوان هدیه است. در این حالت، زن مهریه خود را به صورت هدیه به مرد می بخشد. هبه یک «عقد» است، یعنی نیازمند ایجاب (پیشنهاد) از سوی زن و قبول (پذیرش) از سوی مرد است.

هبه می تواند به دو صورت باشد:

• هبه غیرمعوض: زن مهریه را بدون دریافت هیچ چیزی در ازای آن به مرد می بخشد.

  پیامد حقوقی: در هبه غیرمعوض، زن تحت شرایط خاصی (مثلاً تا زمانی که عین موهوبه باقی باشد و در تصرف متهب [گیرنده هبه] نباشد) می تواند از هبه خود رجوع کند و مهریه را پس بگیرد. این یکی از نکات بسیار مهمی است که افراد باید به آن توجه داشته باشند.

• هبه معوض: زن مهریه را در ازای دریافت چیزی از مرد (مثلاً در ازای طلاق خلع یا در ازای دریافت مالی دیگر) به او می بخشد.

  پیامد حقوقی: در هبه معوض، پس از دریافت عوض، زن دیگر نمی تواند از هبه خود رجوع کند. به دلیل اهمیت اثبات و جلوگیری از رجوع احتمالی، ثبت رسمی هبه مهریه در دفتر اسناد رسمی بسیار توصیه می شود.

صلح مهریه

«صلح» یک عقد لازم است که طی آن، زن و مرد بر سر ساقط شدن مهریه یا بخشی از آن توافق می کنند. این توافق می تواند در ازای چیزی (صلح معوض) یا بدون عوض (صلح غیرمعوض) باشد.

پیامد حقوقی: عقد صلح، لازم الاجرا است و هیچ یک از طرفین نمی توانند به صورت یک طرفه از آن رجوع کنند. بنابراین، اگر مهریه در قالب عقد صلح بخشیده شود، زن دیگر حق مطالبه آن را نخواهد داشت و امکان پشیمانی و رجوع وجود ندارد. صلح نیز مانند هبه، نیازمند ایجاب و قبول است و باید به طور رسمی ثبت شود تا اعتبار کامل داشته باشد.

بذل مهریه در طلاق خلع

«بذل مهریه» اصطلاحاً به بخشیدن مهریه در طلاق خلع اطلاق می شود. طلاق خلع زمانی اتفاق می افتد که زن به دلیل کراهت (تنفر) از شوهر، در ازای بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه یا مالی دیگر، از او طلاق می گیرد.

پیامد حقوقی: در طلاق خلع، زن می تواند در ایام عده (مدت زمانی پس از طلاق که زن نمی تواند مجدداً ازدواج کند) از بذل مهریه خود رجوع کند. با رجوع زن از بذل، طلاق خلع باطل شده و به «طلاق رجعی» تبدیل می شود و مرد می تواند در زمان عده به زن رجوع کند. این امکان رجوع در طلاق خلع، یک استثنا بر قواعد کلی بخشش مهریه محسوب می شود و با ابراء یا صلح متفاوت است.

نکته مهم در تمامی این موارد، این است که اگر زن تحت اکراه، اجبار یا تهدید مجبور به بخشش مهریه شده باشد، آن بخشش از نظر قانونی باطل است. رضایت باید کاملاً آزادانه و از روی قصد و اختیار باشد. اگر فردی در شرایطی قرار گرفت که مجبور به بخشش مهریه شد، می تواند این موضوع را در دادگاه اثبات کند و بخشش را باطل نماید.

مراحل و مدارک لازم برای ثبت رسمی بخشش مهریه

ثبت رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، مطمئن ترین و معتبرترین راه برای انجام این عمل حقوقی است. ثبت رسمی، از هرگونه شک و تردید در آینده جلوگیری کرده و اثبات بخشش را بسیار آسان تر می کند. برای انجام این فرآیند، نیاز به تهیه مدارک خاص و طی مراحلی مشخص است.

مدارک هویتی و ازدواج

برای ثبت رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، زن (و در برخی موارد مرد) باید مدارک زیر را همراه داشته باشد:

• اصل شناسنامه و کارت ملی زوجین: برای احراز هویت زن و مرد.
• اصل سند ازدواج (عقدنامه): یا رونوشت مصدق آن. سند ازدواج حاوی اطلاعات مربوط به مهریه و شرایط عقد است.

فرآیند ثبت در دفتر اسناد رسمی

مراحل ثبت رسمی بخشش مهریه معمولاً به شرح زیر است:

1. حضور زن و مرد: زن برای اعلام اراده خود به بخشش مهریه باید در دفترخانه حاضر شود. حضور مرد نیز برای پذیرش بخشش (در مواردی مانند هبه یا صلح) یا صرفاً جهت اطلاع و درج در سند رسمی مفید است، هرچند برای ابراء، حضور مرد الزامی نیست اما توصیه می شود.
2. احراز شرایط: سردفتر، ابتدا اهلیت زن (عقل، بلوغ، رشد) و قصد و رضای کامل او را احراز می کند. همانطور که پیشتر گفته شد، سردفتر حق درخواست اذن پدر را ندارد، مگر در موارد خاص و مشکوک (مثلاً برای دختران زیر ۱۸ سال بدون حکم رشد).
3. تنظیم اقرارنامه رسمی بخشش مهریه: سردفتر بر اساس اظهارات زن و مدارک موجود، یک اقرارنامه رسمی تنظیم می کند. در این اقرارنامه باید نوع بخشش (ابراء، هبه، صلح یا بذل) به دقت قید شود، زیرا پیامدهای حقوقی هر یک متفاوت است. همچنین، میزان مهریه بخشیده شده (تمام یا قسمتی از آن) باید به وضوح ذکر شود.
4. امضای سند: پس از قرائت اقرارنامه و اطمینان از صحت محتوا، زن (و در صورت لزوم مرد) سند را امضا می کنند.
5. ثبت در دفترخانه و ارسال رونوشت: سند در دفاتر مربوط به دفترخانه ثبت می شود. سپس، یک رونوشت از اقرارنامه بخشش مهریه به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده، ارسال می شود تا در قسمت «ملاحظات» سند ازدواج، موضوع بخشش مهریه قید گردد. این اقدام برای اطلاع رسانی رسمی و جلوگیری از مطالبه مجدد مهریه در آینده است.

اهمیت ثبت رسمی برای اعتبار بخشش

ثبت رسمی بخشش مهریه، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. همانطور که اشاره شد، بخشش های شفاهی یا صرفاً دست نویس (سند عادی) در دادگاه ها به راحتی قابل انکار هستند و اثبات آن ها دشواری های فراوانی دارد. مردی که مهریه به او بخشیده شده، ممکن است سال ها بعد با ادعای مجدد زن مبنی بر عدم بخشش مواجه شود و در آن صورت، بدون سند رسمی، اثبات ادعای خود برایش دشوار خواهد بود.

سند رسمی، به موجب قانون، از حجیت و اعتبار بالایی برخوردار است و تا زمانی که خلاف آن در دادگاه اثبات نشود (آن هم با دلایل بسیار قوی)، قابل استناد است. این موضوع به هر دو طرف اطمینان خاطر می دهد و از اختلافات حقوقی آتی جلوگیری می کند.

نمونه متن اقرارنامه بخشش مهریه

یک نمونه متن اقرارنامه رسمی بخشش مهریه (ابراء ذمه) می تواند به این صورت باشد:

در تاریخ [تاریخ دقیق] این دفتر اسناد رسمی شماره [شماره دفترخانه] تهران [یا شهر دیگر] گردیدند خانم [نام و نام خانوادگی زن] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] صادره از [محل صدور] و کد ملی [کد ملی زن]، فرزند [نام پدر] و آقای [نام و نام خانوادگی مرد] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] صادره از [محل صدور] و کد ملی [کد ملی مرد]، فرزند [نام پدر]. به موجب سند نکاحیه شماره [شماره سند ازدواج] مورخ [تاریخ عقدنامه] دفتر رسمی ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج] [شهر]، نامبردگان به ترتیب زوجه و زوج یکدیگر می باشند.
حاضر خانم [نام و نام خانوادگی زن] در نهایت صحت مزاج و عقل و دماغ و با قصد و رضا و میل و اراده و اختیار کامل، اقرار و اعلام صریح و صحیح شرعی و قانونی نمود که اینجانب تمامی مهریه متعلق به خود، مندرج در نکاحیه مذکور، که عبارت است از [تعداد] عدد سکه تمام بهار آزادی و [سایر موارد مهریه، مثال: یک جلد کلام الله مجید] را تماماً و بلاقید و شرط به زوج محترم، آقای [نام و نام خانوادگی مرد]، ابراء نموده ام و از این تاریخ به بعد، هیچ گونه حقی نسبت به مهریه مذکور برای اینجانب باقی نخواهد ماند و ذمه زوج به طور کامل از پرداخت مهریه بری شده است. همچنین اقرار می نمایم که سایر حقوق مالی و مادی خود را نیز تا این تاریخ از همسر خود دریافت نموده ام و ضمن عقد خارج لازم [در صورت وجود چنین عقدی]، هرگونه ادعا و اعتراض بعدی و احتمالی خود را ولو به عنوان تضرر و غیره، از خود سلب و ساقط می نمایم.
زوج نیز اقرار نمود که ابراء مهریه مورد قبول و پذیرش اینجانب می باشد و حق هرگونه ادعا و اعتراضی را از خود سلب و ساقط می نمایم.
این سند که به منزله اقرارنامه رسمی ابراء مهریه و سایر حقوق مالی زوجه (خانم [نام و نام خانوادگی زن]) می باشد، بنا به تقاضای زوجین تنظیم و به ثبت رسید. نامبردگان با علم و اطلاع کامل از مفاد و مندرجات آن، اقدام به امضاء نمودند و زوجین حق هرگونه ادعا و اعتراضی را در حال و آینده از خود سلب و ساقط نمودند. مسئولیت تمامی موارد مندرج با نامبردگان بوده و این دفترخانه هیچ مسئولیتی ندارد.
زوجین مذکور نیز مراتب رضایت، اهلیت، هویت و قصد و رضای یکدیگر را گواهی و تائید می نمایند.
برابر نامه شماره [شماره نامه ارسالی به دفتر ازدواج] مورخ [تاریخ نامه] دفتر ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج]، تا این تاریخ نسبت به نکاحیه مذکور و مهریه مندرج در آن، اجرائیه صادر نگردیده و حق زوجه بقوت و اعتبار خود باقی است [این بخش می تواند بنا بر رویه دفترخانه و شرایط موجود، تغییر کند].

بخشش مهریه در شرایط خاص و ملاحظات مهم

بخشش مهریه تنها در یک چارچوب عمومی اتفاق نمی افتد، بلکه در موقعیت های خاصی مانند طلاق توافقی یا در ازای دریافت حقوق دیگر، اهمیت و پیچیدگی های متفاوتی پیدا می کند. شناخت این شرایط و نکات حقوقی مربوط به آن ها، به افراد کمک می کند تا تصمیماتی آگاهانه و مطابق با منافع خود بگیرند.

بخشش مهریه در طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زوجین با یکدیگر بر سر تمامی مسائل مربوط به طلاق، از جمله مهریه، حضانت فرزندان، نفقه و جهیزیه به توافق می رسند. در این نوع طلاق، غالباً زن تمام یا قسمتی از مهریه خود را در ازای رضایت مرد به طلاق می بخشد. این بخشش می تواند به صورت ابراء، هبه یا صلح باشد.

نقش بخشش مهریه: بخشش مهریه یکی از ارکان اصلی بسیاری از طلاق های توافقی است. زن با این اقدام، راه را برای سرعت بخشیدن به فرآیند طلاق و رهایی از زندگی مشترک نامطلوب هموار می کند. توافق نامه جامع طلاق که در دادگاه تنظیم می شود، باید جزئیات دقیق این بخشش و نوع آن را در خود جای دهد تا از ابهامات و اختلافات آتی جلوگیری شود. اعتبار این بخشش نیز، همانند سایر موارد، به قصد و رضای واقعی زن وابسته است.

بخشش مهریه در ازای اخذ حضانت فرزند

گاهی اوقات، زوجین در مسیر طلاق، به توافقی می رسند که زن در ازای بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه خود، حضانت فرزندان مشترک را به دست آورد. این یک توافق قانونی و معتبر است، مشروط بر اینکه هر دو طرف با رضایت کامل و بدون هیچ گونه اجبار، به آن تن دهند.

امکان قانونی: قانون این نوع توافق را به رسمیت می شناسد، زیرا به مصلحت کودک و توافق آزادانه والدین است. این توافق نیز باید به طور رسمی در دادگاه یا دفتر اسناد رسمی ثبت شود و جزئیات دقیق آن در سند طلاق یا توافق نامه ذکر گردد.

بخشش مهریه در ازای اخذ وکالت در طلاق

یکی دیگر از شرایط خاص، زمانی است که زن در ازای بخشیدن مهریه خود، از مرد «وکالت در طلاق» دریافت می کند. این وکالت به زن اجازه می دهد تا در آینده، بدون نیاز به حضور یا رضایت مجدد مرد، خود را مطلقه کند.

شرح شرایط: این توافق نیز باید به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت شود. وکالت در طلاق می تواند به صورت «بلاعزل» باشد، به این معنی که مرد دیگر نمی تواند آن را فسخ کند. نکته حقوقی مهم این است که اگر این وکالت در ازای بخشش مهریه داده شده باشد و بخشش به صورت هبه غیرمعوض باشد، در صورت رجوع زن از هبه، مرد نیز می تواند وکالت در طلاق را باطل کند. اما اگر بخشش به صورت ابراء یا صلح باشد، امکان رجوع وجود ندارد و وکالت در طلاق نیز پابرجا خواهد ماند.

بخشش مهریه در عقد موقت

در عقد موقت نیز، زن مالک مهریه تعیین شده است و حق هرگونه تصرفی را در آن دارد، از جمله بخشیدن آن. هرچند مهریه در عقد موقت معمولاً به محض عقد به ملکیت زن در می آید و می تواند آن را مطالبه کند، اما در صورت تمایل، زن می تواند مهریه خود را به مرد ببخشد.

تاکید بر مالکیت: این موضوع نیز بر اصل کلی مالکیت زن بر مهریه تأکید می کند، فارغ از نوع عقد (دائم یا موقت). شرایط و انواع بخشش در عقد موقت نیز مشابه عقد دائم است.

پیامدهای عدم ثبت رسمی بخشش مهریه

همانطور که قبلاً اشاره شد، عدم ثبت رسمی بخشش مهریه می تواند پیامدهای حقوقی جدی و مشکلات اثباتی فراوانی به همراه داشته باشد:

• مشکلات اثباتی: اگر بخشش مهریه صرفاً به صورت شفاهی یا با سند عادی (دست نویس) باشد، اثبات آن در دادگاه بسیار دشوار است. در صورت انکار توسط زن، مرد برای اثبات بخشش باید به دنبال شواهد و مدارک دیگر باشد که ممکن است کافی نباشد.
• امکان انکار توسط طرفین: در نبود سند رسمی، هر یک از طرفین می توانند در آینده، وجود بخشش یا شرایط آن را انکار کنند.
• دشواری در دادگاه: در صورت طرح دعوای مطالبه مهریه توسط زن، اگر مرد سند رسمی مبنی بر بخشش مهریه نداشته باشد، دادگاه به راحتی به نفع زن رأی خواهد داد، مگر اینکه مرد بتواند با دلایل قاطع و محکمه پسند، بخشش مهریه را اثبات کند.

بنابراین، برای اطمینان از اعتبار و پایداری بخشش مهریه، ثبت رسمی آن در دفتر اسناد رسمی، یک اقدام حیاتی و ضروری است.

جمع بندی و توصیه های حقوقی

در پایان این بررسی جامع، می توان بار دیگر تأکید کرد که در نظام حقوقی ایران، برای زن بالغ و رشید، اجازه پدر برای بخشیدن مهریه از نظر قانونی لازم نیست. مهریه، به محض وقوع عقد نکاح، به مالکیت تام و تمام زن در می آید و او حق هرگونه تصرفی، از جمله بخشش آن را، به صورت مستقل و آزادانه دارد.

با این حال، ممکن است در رویه های عملی برخی دفاتر اسناد رسمی، به دلیل رعایت احتیاط یا برداشت های متفاوت، درخواست اذن پدر مطرح شود. در چنین شرایطی، آگاهی از حقوق قانونی و راهکارهای موجود، می تواند به زن کمک کند تا مسیر خود را هموار سازد. استفاده از سند عادی یا حتی مراجعه به دادگاه برای تأیید بخشش، از جمله این راهکارهاست، هرچند که مراجعه به دفترخانه دیگری که رویه قانونی را رعایت می کند، معمولاً ساده ترین گزینه است.

انتخاب نوع بخشش مهریه (ابراء، هبه، صلح یا بذل) نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که هر یک پیامدهای حقوقی متفاوتی در پی دارند، به ویژه در خصوص امکان رجوع از بخشش. برای جلوگیری از هرگونه ابهام، مشکلات اثباتی یا پشیمانی های آتی، ثبت رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، بهترین و مطمئن ترین راهکار است.

پیش از هرگونه تصمیم گیری یا اقدام در زمینه بخشش مهریه، به شدت توصیه می شود که با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشاوره شود. یک وکیل می تواند با ارائه اطلاعات دقیق و متناسب با شرایط خاص هر فرد، او را در انتخاب بهترین گزینه و انجام مراحل قانونی به درستی یاری رساند و از بروز مشکلات حقوقی احتمالی در آینده جلوگیری کند.